یاد مرگ و آثار‌و برکات آن در زندگی

در روایتی از امام علی (ع) نقل شده است: «وَ اعْلَمْ انَکَ انَما خُلقْتَ للْاخرَه لاللدُنْیا؛ [1] آگاه باش که تو برای عالم آخرت آفریده شده‌ای نه برای دنیا» یاد مرگ و توجه به حیات ابدی، زنده نگاه داشتن فطرت و معرفت انسانی در جایگاه و ارزش خدادادی انسان است.یکی از شیوه های تربیتی که در فرهنگ و آموزه های قرآنی به روشنی قابل مشاهده است، توجه به یاد مرگ در زندگی است. خداوند متعال در آیات متعددی افراد را ملزم به فراموش نکردن حیات ابدی و مرگ را روشن ترین حقیقت پیش روی انسان معرفی نموده است. «أَیْنَما تَكُونُوا یُدْركْكُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ فی بُرُوجٍ مُشَیَدَهٍ؛ [نساء، آیه 78] هر جا باشید، مرگ شما را در مى‌یابد هر چند در برجهاى محكم باشید!».با وجود آیات متعددی که در خصوص مرگ و حیات ابدی وجود دارد، افراد در حیات دنیوی خود به گونه‌ای زندگی می‌نمایند، که گویی اصلا مرگی در انتظار ایشان نیست، شاید هفته و یا ماهی نباشد که شاهد مرگ کسی از نزدیکان و آشنایان نباشیم. هر روز اعلامیه های جدیدی بر دیوارها و تابلوهای شهر می‌بینیم ولی گویی مرگ تنها برای دیگران بوده و ما اکسیر حیات جاودانه خورده‌ایم! امام علی (ع) در اهمیت و ضرورت بیداری از این خواب غفلت و به یاد داشتن مرگ و حیات ابدی و با هشدار به اینکه مرگ فراگیر است، می‌فرماید خودتان را برای آن آماده کنید: «عبَادَ اللَه إنَ الْمَوْتَ لَیْسَ منْهُ فَوْتٌ فَاحْذَرُوا قَبْلَ وُقُوعه وَ أَعدُوا لَهُ عُدَتَهُ فَإنَکُمْ طَرْدُ الْمَوْت إنْ أَقَمْتُمْ لَهُ أَخَذَکُمْ وَ إنْ فَرَرْتُمْ منْهُ أَدْرَکَکُمْ وَ هُوَ أَلْزَمُ لَکُمْ منْ ظلکُمْ الْمَوْتُ مَعْقُودٌ بنَوَاصیکُمْ وَ الدُنْیَا تُطْوَی خَلْفَکُمْ فَأَکْثرُوا ذکْرَ الْمَوْت عنْدَ مَا تُنَازعُکُمْ إلَیْه أَنْفُسُکُمْ منَ الشَهَوَات وَ کَفَی بالْمَوْت وَاعظا وَ کَانَ رَسُولُ اللَه ص کَثیرا مَا یُوصی أَصْحَابَهُ به ذکر الْمَوْت فَیَقُولُ أَکْثرُوا ذکْرَ الْمَوْت فَإنَهُ هَادمُ اللَذَات حَائلٌ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الشَهَوَات؛ بندگان خدا از مرگ رهایی نیست پس پیش از فرا رسیدن آن ترس و احتیاط را مراعات کنید و توشه لازم آن را آماده نمایید که شما هدف مرگ قرار گرفته اید اگر بایستید شما را می‌گیرد و اگر فرار کنید شما را به‌دست می‌آورد و مرگ از سایه شما برای شما لازم تر و نزدیک تر است. مرگ به پیشانی شما نوشته شده و دنیا پس از شما درنوردیده خواهد شد. بنابراین هنگامی که هواهای نفسانی و شهوات هجوم می‌آورند، مرگ را بسیار یادآور شوید، که مرگ برای وعظ و پند کفایت می‌کند؛ رسول خدا (ص) اکثر اوقات اصحابش را به یاد مرگ توصیه می‌فرمود و دستور می‌دادند زیاد در یاد مرگ باشید که او لذت‌ها را از بین می‌برد و میان شما و شهوات شما حائل و مانع می‌شود».

آثار و برکات یاد مرگ در زندگی

هر چند بسیاری از افراد اکراه دارند که سخنی از مرگ نزد ایشان بیان شود. ولی اگر این افراد به درستی به جایگاه و اهمیت یاد مرگ در زندگی واقف بودند این قدر از آن اکراه و ترس نداشتند. یاد مرگ اکسیر ارزشمندی است که انسان را متوجه قیمت و ارزش انسان می‌نماید و او را از بدی‌ها و رذایل اخلاقی دور می‌نماید:1) یاد مرگ موتور محرکه اعمال صالح: یکی از با ارزش ترین آثار و برکات یاد مرگ و معاد در زندگی، سوق پیدا کردن و سبقت گرفتن به انجام اعمال صالح است. اگر از کسی که مرگ او نزدیک شده است و به حیات ابدی ایمان دارد، سوال شود که در این دقایق پایانی عمر خود دوست داری چه کاری انجام دهی؟ به یقین انجام اعمال صالح و برداشتن توشه نیک را آرزو و درخواست می‌نمایند.در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده ایشان به ابو بصیر فرمودند: «آیا اندوهگین نمی شوی؟ مهموم نمی گردی؟ به رنج گرفتار نمی آیی؟» ابو بصیر عرض کرد: آری. امام فرمود: «هرگاه چنین شد، مرگ و تنهایی قبر را یاد آور. روزی را یاد کن که چشم‌هایت از حدقه درآمده بر گونه ات می‌افتد و بندبند بدنت از هم جدا می‌شود و کرم‌ها گوشت بدنت را می‌خورند و از دنیا بریده می‌گردی. یاد این مطالب تو را بر عمل تشویق می‌کند و از حرص بر دنیا بازمی دارد». 2) یاد مرگ اکسیر رهایی از رذایل اخلاقی: چه بسا اگر افراد به درستی ناپایداری حیات دنیوی را باور داشتند و سایه فرشته مرگ را بر سر خود مشاهده می‌نمودند، هیچ گاه خود را آلوده به رذایل اخلاقی نمی کردند. بسیاری از گرفتارهای اخلاقی که بشر در آن غوطه ور شده است، به خاطر گرفتار شدن در چنگال آمال و آرزو های دنیوی و فراموش کردن آخرت است؛ کما اینکه از امام صادق (ع) نقل شده است: «رَأْسُ كُل خَطیئَهٍ حُبُ الدُنْیَا؛ ریشه و سر هر خطاكارى دوستى دنیا است».بر اساس آموزه های روایی یکی از راه های نجات از گرفتارهای خطرناک دنیا، زنده نگه داشتن یاد معاد و مرگ است. از پیامبراکرم (ص) نقل شده است که فرمودند: «مرگ را بسیار به یاد آرید زیرا یاد مرگ گناهان را پاک می‌کند و حرص دنیا را کم می‌کند، اگر مرگ را به هنگام توانگری به یاد آرید اهمیت آن را کم می‌کند و اگر به هنگام تنگدستی یاد کنید، شما را از زندگی تان خشنود می‌سازد» و همچنین از امام علی (ع) نقل شده است: «مَنْ أَکْثَرَ ذکْرَ الْمَوْت رَضیَ منَ الدُنْیَا بالْیَسیر؛ آنکه فراوان به یاد مرگ باشد به اندکی از دنیا خشنود شود».افراد در حیات دنیوی خود به گونه‌ای زندگی می‌نمایند، که گویی اصلا مرگی در انتظار ایشان نیست، شاید هفته و یا ماهی نباشد که شاهد مرگ کسی از نزدیکان و آشنایان نباشیم. هر روز اعلامیه‌های جدیدی بر دیوارها و تابلوهای شهر می‌بینیم ولی گویی مرگ تنها برای دیگران بوده و ما اکسیر حیات جاودانه خورده‌ایم! امام علی (ع) در اهمیت و ضرورت بیداری از این خواب غفلت و به یاد داشتن مرگ و حیات ابدی و با هشدار به اینکه مرگ فراگیر است، می‌فرماید خودتان را برای آن آماده کنید.3) یاد مرگ آرامش جان و روان: بر خلاف تصور و باور کسانی که یاد مرگ را عامل ایجاد اضطراب و ترس در زندگی معرفی می‌نماید؛ اگر به خاصیت و کارکرد یاد مرگ در زندگی واقف باشیم به درستی می‌توان ثمره ارزشمند و اثر بخش آن را در ایجاد آرامش در روح و روان مشاهده کرد؛ چرا که یاد مرگ انسان را در گرفتار شدن در دام گناه و مشغله های مذموم دنیا نجات می‌دهد و انسان را از فعالیت و دغدغه های فکری و التهاب آوری که منشأ و علت اصلی آن فراموشی آخرت است، دور می‌کند.در واقع یاد مرگ انسان را از فعالیت های اضطراب آور و مخرب روح باز می‌دارد. همین امر موجب تسکین و آرامش روح است. در روایتی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است: «اکْثرُوا ذکْرَالْمَوْت، فَما منْ عَبْدٍ اکْثَرَ ذکْرَهُ الَا احْیَی اللَهُ قَلْبَهُ وَ هَوَنَ عَلَیْه الْمَوْتَ؛ زیاد به یاد مرگ باشید، پس بنده‌ای که زیاد به یاد مرگ باشد خداوند دل او را زنده و مرگ را بر او آسان می‌کند».4) یاد مرگ عامل نجات از شهوات: امام صادق (ع) فرمود: ذکْرُ الْمَوْت یُمیتُ الشَهَوات فی النَفْس وَ یَقْلَعُ مَنابتَ الْغَفْلَه وَ یُقَوی الْقَلْبَ به مواعد اللَه وَ یُرقُ الطَبْعَ وَ یَکْسُرُ اعْلامَ الْهَوی؛ یاد مرگ شهوت‌ها را در نفس می‌میراند، ریشه‌های غفلت را می‌کَند، دل را به وعده‌های خداوند تقویت و طبع را رقیق می‌کند و نشانه‌های هوای نفس را می‌شکند».

سخن آخر

خطرناکترین آلزایمر دنیا، فراموشی حیات جاودان و طلایی آخرت است. زندگی زیبایی که قابل مقایسه با حیات دنیوی نیست. یاد مرگ بهترین اکسیر برای رهایی از این فراموشی شوم است.