خوانسار؛ شهر محرمي‌ها!
سيد محي الدين حسيني ارسنجاني*
محرم که مي‌شود شهر خوانسار شور و حال ديگري مي‌يابد و هر کسي از کوچک و بزرگ در حسينيه يا تکيه يا منزل سرگرم کمک کردن به برگزاري هرچه بهتر عزاي سرور و سالار شهيدان است. رفت و آمد در شهر با مشکل مواجه مي‌شود و پيش‌بيني‌هاي لازم قبل از شروع مراسم چه از سوي مسئولين و چه از سوي مردم به عمل مي‌آيد و روز ششم محرم همه چيز براي برگزاري مراسم با شکوه حسيني مهياست. از روز ششم محرم الي يازدهم محرم کليه هيأت مذهبي طبق ساعت و برنامه مشخص که از سال‌هاي قبل بعمل آمده است از محل حسينه يا تکيه خود يا ابتداي بازار شهر خوانسار از شمال خوانسار ( مقابل پمپ بنزين داخل شهر ) شروع به زنجير زني و سينه زني مي‌نمايند و به سمت خيابان‌ها و حسينه‌هاي دوراه، آيت الله ابن الرضا، حبيبي‌ها و در روز‌هاي تاسوعا و عاشورا به سمت شاهزاده احمد حرکت خود را ادامه مي‌دهند. هر هيئت مذهبي رأس ساعت خاصي بايد در حسينه‌هاي نام برده شده حضور پيدا کند و در ساعت مقرر مکان حسينه را به سمت حسينه ديگر ترک نمايد تا تداخل در برنامه هيأت مذهبي بوجود نيايد. مردم و سالخوردگان و زنان در حجره‌هاي حسينه‌ها و در دو طرف کنار خيابان‌ها به مشاهده هيأت مذهبي هر محله مي‌پردازند و همراه با آنان عزاداري مي‌نمايند. دفاتر هيأت‌هاي مذهبي در داخل حسينيه هيأت و يا مجاور آن فعال گشته و علاوه بر مديريت امور، محلي است براي سامان دهي نذورات مردمي مسئوليت هر بخش از هيئت را فرد يا افرادي بر عهده دارند و در نهايت رياست هيئت پاسخگوي کليه مسائل داخل و خارج هيئت در برابر مردم و مسئولين است اين وظيفه به عهده فردي از اعضاي هيئت است که ضمن اشراف کامل بر مسائل هيئت توان جسمي اداره آن را نيز داشته باشد. صبح روز ششم محرم کليه هيأت طبق برنامه و ساعت مشخص که از شوراي تأمين شهر به‌ايشان اعلام گرديده است و معمولاً به ندرت تغيير مي‌نمايد وارد خيابان اصلي منتهي به حسينيه‌هاي دوراه و آيت ابن الرضا و حبيبي‌ها شده و در مسير‌هاي مشخص به عزاداري مي‌پردازند. سادات خوانساري در شب‌ها و روز‌هاي ماه محرم با انداختن شال سبز هنگام ورود به هيئت‌هاي عزاداري جلوه خاصي به اين مراسم مي‌دهند. نوحه خواني‌هاي خوانسار داراي سبک ويژه است و پيرغلامان اين شهر مداحي‌ها را به صورت سوزناک و دلنشين گذشته و سازگار با صحنه‌هاي کربلا اجرا مي‌کنند. برخي حسينيه‌هاي قديمي خوانسار از گذشته‌هاي دور تاکنون به برگزاري مراسم عزاداري مي‌پردازند که از مهم‌ترين آن‌ها حسينيه حبيبي‌ها است که در آن تعزيه نيز اجرا مي‌شد و اکنون به همان شيوه قديمي بازسازي شده است. هنوز هم در خوانسار سينه‌زني سنتي و مخصوص قديمي انجام مي‌شود و از روز ششم به بعد تمام فعاليت‌هاي شهر تحت‌الشعاع اين موضوع قرار گيرد.
شترسواران و اسب سوار‌ان در مراسم محرم خوانسار
يکي از سنت‌هاي مهم عزاداري خوانسار حرکت دادن دسته‌هاي شترسوار و اسب‌سوار براي يادآوري عبور کاروان اهل‌بيت امام حسين (ع) است و صداي شيپور جنگ و نقاره در لابه‌لاي حرکت کاروان نيز تداعي صحنه‌هاي رزم و مبارزه آن زمان است. حرکت دسته‌هاي عزاداري در قالب هيئت‌هاي سينه‌زني يا زنجير زني از ديگر رسوم است که در ابتدا و انتهاي هيئت تعدادي علم‌هاي رنگي به ياد علمدار کربلا حرکت داده مي‌شد و اغلب عزاداران با پاي برهنه و پيشاني گل ماليده به نشانه عزاداري در جمع هيئت حضور پيدا مي‌کنند.
سفره‌هاي بزرگ نذري و پذيرايي از عزاداران در خوانسار
برپايي سفره‌هاي نذري و پذيرايي از عزاداران در سه نوبت از رسوم مهم مورد اعتقاد خوانساري‌هاست. در ماه محرم مردم خوانسار مانند ديگر مردم مسلمان نذر‌هاي خود را ادا مي‌کنند. اينکه اين نذري چه باشد بستگي به نذر آن خانواده دارد. اما به طور کلي غذا‌هايي مانند خورش قيمه، مرغ، آش رشته، شله زرد و... تهيه مي‌شود و بين عزاداران توزيع مي‌شود. در بسياري از مواقع اين نذري‌ها به مناطق محروم برده مي‌شود و بين آن‌ها توزيع مي‌شود. افرادي که از وضعيت مالي خوبي برخوردار هستند گوسفند نذر کرده و ذبح مي‌کنند و گوشت آن را بين نيازمندان يک منطقه توزيع مي‌کنند. در مجموع مردم خوانسار به پختن نذري اعتقاد بسياري داشته و سفره‌هاي گسترده‌اي پهن مي‌کنند.
تعزيه‌اي با قدمت 250 سال درخوانسار
تعزيه‌خواني آئيني سنتي است که واقعه عاشورا را به نمايش مي‌گذارد و بر همين اساس در بسياري از شهر‌هاي ايران تعزيه‌خواني شهرت دارد. قدمت تعزيه‌خواني در شهر خوانسار به 250 سال مي‌رسد و هر سال مشتاقان زيادي از شهر‌هاي اطراف براي ديدن آيين تعزيه‌خواني به شهر خوانسار به خصوص در روستاي تيدجان و قودجان خوانسار مي‌آيند. مراسم خاص عزاداري و تعذيه در شهر خوانسار سبب شد تا کتابي با عنوان عزاداري‌هاي سنتي خوانسار در اين شهر به رشته تحرير درآمده و چاپ شود. «حميدرضا ميرمحمدي» پژوهشگر و نويسنده خوانساري اين کتاب را نوشته است. کتاب تاريخ عزاداري‌هاي سنتي خوانسار در دو جلد به چاپ رسيده است. تاريخ عزاداري در ايام محرم، عزاداري در بيوت علماء خوانسار، تعزيه خواني در خوانسار، يادنامه ذاکران حسيني و معرفي شاعران اشعار عاشورايي عنوان‌هاي چند فصل کتاب تاريخ عزاداري‌هاي سنتي خوانسار و ارائه اسناد، مدارک فراوان و تصاوير مربوط به سابقه عزاداري سنتي در اين شهرستان از ويژگي‌هاي اين کتاب است. خوانساري‌ها حساسيت بسياري براي برگزاري مراسم اين ماه به خرج مي‌دهند، البته اين به معناي اسراف و زياده روي نيست و در هر چيزي اندازه را رعايت مي‌کنند، چرا که آنهابراي امام حسين (ع) عزاداري مي‌کنند و کاري نمي‌کنند که اين بزرگ مرد و ساير اهل بيت (ع) را از خودشان برنجانند. مردم بسياري از استان اصفهان و حتي از تهران و سراسر ايران براي ديدن مراسم تعزيه و عزاداري خوانساري‌ها به اين شهر مي‌آيند، خوانساري‌ها سعي مي‌کنند رسوم عزاداري خود را به بهترين نحو انجام دهند تا اين رسوم به صورت درست به ديگران انتقال پيدا کند.