آرمان امروز: آنچه بيشتر در مورد تاثيرات مخرب آلودگي هوا به ذهن خطور مي‌کند، تاثيرات جسمي آن مثل آسم و انواع سرطان است، درحالي که پژوهش‌ها نشان مي‌دهد تاثير اين آلودگي بر عملکرد مغز، باعث خستگي، بيش‌فعالي کودکان، سردرد و پايين آمدن آستانه تحمل مي‌شود. مادران باردار و کودکاني که بيش‌فعالي دارند، بيش از ساير افراد در معرض خطرات ناشي از آلودگي هوا هستند. همچنين تحقيقات جديد نشان از رابطه آلودگي هوا با آلزايمر دارد.
شايد در نگاه اول تصور کنيم آلودگي‌هاي زيست محيطي تنها سلامت جسم را تهديد مي‌کند و تنها عوارضش، مشکلات تنفسي است، اما به عقيده روان شناسان، آلودگي هوا تنها ريه انسان را هدف نمي‌گيرد، بلکه در ايجاد افسردگي، پرخاشگري، خواب آلودگي، بيش‌فعالي کودکان و ديگر اختلالات رواني نيز موثر است. اين آلودگي‌ها با کاهش انرژي و ايجاد حالت خواب آلودگي موجب کاهش بهره وري شغلي و تحصيلي نيز مي‌شود. يک اختلال ديگر پرخاشگري است؛ زماني که فرد به دليل آثار آلودگي هوا بي حوصله يا کم حوصله مي‌شود، واکنش‌هايش نيز پرخاشگرانه است.
هر چه عوارض مسموميت ناشي از سرب بيشتر شود، اختلال‌هاي ذهني هم افزايش مي‌يابد که به مرور فراموشي‌هاي دائم، بيماري‌هاي لرزشي و علائمي شبيه جنون در افراد ايجاد مي‌کند. بررسي‌ها و تحقيقات روان پزشکي نشان مي‌دهد استشمام فلزات سنگين، گازهاي ناشي از سوخت و سوز ناقص مواد سوختني و ريزگردها در کلانشهرها وضعيت شناختي افراد را نيز دچار اشکال مي‌کند. در کلانشهرها که آلودگي هوا شديدتر است، رفتارهاي نوع دوستانه مانند احترام به ديگران، رعايت حق تقدم در رانندگي و... کاهش و ميزان برخوردهاي کلامي و درگيري‌هاي فيزيکي افزايش مي‌يابد. بروز حرکت‌هاي غيرارادي در افراد، نداشتن تعادل و گاهي بروز تشنج هم از ديگر عوارض رسوب مواد سمي موجود در مغز است. مي توان با مقايسه ميزان آلودگي تهران و کيش، يکي از عوامل بروز اين نزاع‌ها را به آلودگ هوا نسبت داد، همانطور که روان‌شناسان بر نقش آلودگي هوا در پايين آمدن آستانه تحمل و بروز رفتارهاي پرخاشگرانه صحه گذاشته‌اند.
تغيير ترکيبات مغز با آلودگي هوا
چندي پيش يک کارشناس بهداشت محيط گفت: نتايج پژوهش‌هاي انجام شده روي حيوانات نشان مي‌دهد با کاهش انتقال اکسيژن به مغز، رفتارهاي پرخطري از حيوانات سر مي‌زند. پروين ملايي افزود: اين وضعيت در مورد انسان‌ها نيز صدق مي‌کند. اگر به دليل آلودگي هوا، ميزان اکسيژن‌رساني به مغز کاهش يابد، برخي نقاط حساس آن تحريک مي‌شود و در نتيجه اختلال‌هايي مانند افسردگي، پرخاشگري، بي‌تفاوتي، اختلال در تمرکز و توجه بروز مي‌کند. او ادامه داد: اختلال در حافظه و کند شدن عملکرد ذهني از بارزترين عوارض آلودگي طولاني مدت هواست و افراد را در موقعيت‌هاي اجتماعي، شغلي و مراقبت از خود دچار مشکل مي‌کند. ملايي خاطرنشان کرد: کاهش ميزان اکسيژن در مغز، پيش از اينکه بر عواطف فرد اثر بگذارد، عملکرد ذهني او را تحت تأثير قرار مي‌دهد و انجام فعاليت‌هاي ذهني مانند محاسبه، يادآوري اطلاعات، توجه و تمرکز را مختل مي‌کند. به گفته اين کارشناس بهداشت محيط، خطر ريز آلاينده‌ها فقط به مشکلات جسمي ختم نمي‌شود بلکه نشانه‌هاي روانپزشکي هم در انسان به وجود مي‌آورد، اضطراب، تغييرات خلقي، بي‌قراري، افسردگي، سردرد، احساس خستگي و کاهش تمرکز از عوارض رواني تنفس ريزآلاينده‌هاست. »
آلودگي هوا بيش‌فعالي مي‌آورد
بيش‌فعالي يک اختلال رفتاري رشدي است که کودک توانايي دقت و تمرکز روي يک موضوع را نداشته، يادگيري در او کند و از فعاليت بدني غير معمول و بسيار بالا برخوردار است. اين اختلال با فقدان توجه، فعاليت بيش‌از حد، رفتارهاي تکانشي يا ترکيبي از اين موارد همراه است. بيش‌فعالي شايع‌ترين اختلال رفتاري در سنين کودکي و بلوغ است و حدود سه تا پنج درصد کودکان قبل از هفت سالگي به آن مبتلا مي‌شوند. مطالعات جديد محققان دانشگاه کلمبيا نشان مي‌دهد که قرار گرفتن زنان باردار در معرض آلودگي هوا سبب بروز اختلالات بيش‌فعالي، علائم اضطراب، اختلال افسردگي و عدم تمرکز در کودکان مي‌شود. اين مطالعه با بررسي نمونه خون جفت 462 مادر و کودک و بررسي تغييرات خون همان کودکان تا 11 سالگي، نشان مي‌دهد، قرار گرفتن مادران باردار در معرض هيدروکربن‌هاي چندحلقه اي سبب بروز اختلال بيش‌فعالي، علائم اضطراب، اختلال افسردگي و عدم تمرکز کودکان مي‌شود. هيدروکربن‌هاي چند حلقه اي در دود حاصل از وسايل نقليه موتوري، دود سيگار، دود حاصل از احتراق نفت و زغال سنگ وجود دارد. اين مطالعات نشان مي‌دهد قرار گرفتن مادران در معرض اين آلاينده‌ها، ارتباط مستقيمي با الگوي‌هاي رفتاري کودکان دارد و هر قدر مادران بيشتر در معرض اين آلاينده‌ها قرار گيرند، اختلالات رفتاري کودکان بيشتر است. همچنين احتمال زيادي وجود دارد که اين کودکان در دوران نوجواني در فعاليت‌هاي پرخطر شرکت کنند. کاهش عملکرد حافظه و مهارت‌هاي شناختي ضعيف، از ديگر اثرات آلودگي هوا بر کودکان است. محققان احتمال مي‌دهند ارتباط آلودگي هوا در دوران بارداري با مهارت‌هاي اجتماعي ضعيف در کودکان به دليل آسيب به مدارهاي عصبي کنترل کننده احساسات در کودکان باشد.
کودکان بيش‌فعال در معرض آلودگي هوا نباشند
آنچه گفته شد در مورد زنان باردار بود که بايد نسبت به بيش‌فعالي فرزند خود مراقبت کنند، اما آلودگي هوا چه تاثيري روي آن دسته از کودکان که بيش‌فعال هستند دارد؟ کودکان مبتلا به بيش‌فعالي، به ناتواني يادگيري مبتلا هستند. برخي دانش آموزان عملکرد ضعيفي در مدرسه دارند، اما اين مساله در بسياري موارد به دليل هوش پايين نيست، بلکه به دليل وجود يک اختلال است؛ يکي از عواملي که موجب اين اختلال مي‌شود، تراتوژن‌هاي موجود در هواي آلوده، مسموميت‌هاي مربوط به سرب ناشي از سوخت خودروها و همچنين آلودگي ناشي از دي اکسيد گوگرد در دوران بارداري مادر است که موجب آسيب‌هاي مغزي و بيش‌فعالي ناشي از کمبود توجه در کودکان مي‌شود. در هواي آلوده اکسيژن کمتري به مغز مي‌رسد و موجب کمبود توجه، عدم تمرکز و به طور کلي موجب مشکلات تحصيلي دانش آموزان مي‌شود. اين کمبود توجه و عدم تمرکز اثر کوتاه مدت و دراز مدتي دارد که اثر کوتاه مدت قابل درمان است، اما در اثر دراز مدت سلول‌هاي مغزي آسيب مي‌بينند و در همه ابعاد زندگي تاثير مي‌گذارد. تغذيه خوب، خوردن شير و مايعات مي‌تواند مفيد باشد، اما تا جايي که امکان دارد اين کودکان را در معرض هواي آلوده قرار ندهيد.
پيري زودرس و آلودگي هوا
تاثير آلودگي هوا بر پوست و ايجاد پيري زودرس در آن مساله‌اي است که پزشکان بسياري در مورد آن هشدار داده‌اند. به گزارش گاردين، آلودگي هوا باعث تسريع چين و چروک پوست و ايجاد لکه روي صورت شده و در نهايت به پيري زودرس چهره ساکنان شهرهاي آلوده منجر مي‌شود. اثرات گازهاي سمي هم روي پوست ساکنان شهرهاي کشورهاي غربي نظير لندن و نيويورک و نيز در پوست صورت ساکنان شهرهاي آلوده کشورهاي آسيايي و شرقي نظير شهرهاي آلوده چين قابل مشاهده بوده و مي‌تواند دليل اوليه پيري محسوب شود. آلودگي هوا همچنين مي‌تواند به بدتر شدن شرايط پوستي مانند اگزما و کهير بينجامد. نتايج منتشر شده اين اکتشافات علمي باعث شده تا بزرگ‌ترين کمپاني‌هاي توليد‌کننده لوازم آرايشي و بهداشتي جهان در جستجوي راه‌حلي براي توليد ترکيباتي باشند که با استفاده از آنها در فرآيند توليد لوازم آرايشي بتوانند به‌طور مستقيم از آسيب‌هاي بيولوژيکي ناشي از آلودگي هوا جلوگيري کنند. البته پزشکان هشدار مي‌دهند برخي امور روزمره مراقبتي پوست مانند مالش پوست باعث مي‌شود آسيب ناشي از آلودگي هوا روي پوست بدتر شود. چرا که باعث خراش برداشتن لايه‌هاي چربي مسدود‌کننده آلودگي‌ها شده و سپر طبيعي محافظت از پوست تخريب مي‌شود. متخصصان به‌تازگي دريافته‌اند که آلودگي ناشي از ترافيک، سمي‌ترين ماده براي پوست تلقي مي‌شود. در واقع، آلودگي موجود در مناطق شهري که بيشتر ناشي از ترافيک است شامل ترکيباتي چون دي‌اکسيد نيتروژن و مواد شيميايي مانند هيدروکربن‌هاي آروماتيک چند حلقه‌اي است که باعث آسيب رسيدن به پوست مي‌شود.
آذين آيت الهي، استاد مرکز آموزش و پژوهش بيماري‌هاي پوست دانشگاه علوم پزشکي تهران با تاکيد بر ارتباط ميان آلودگي هوا و سلامت انسان از جمله اثرات سوء آلودگي هوا بر پوست و با تشبيه پوست به ريه به عنوان حد فاصلي ميان بدن و اتمسفر اطراف، گفت: پوست به عنوان نخستين محل تماس با هواي پيرامون، بيشترين تاثير را از آلاينده هاي هوا مي‌پذيرد.
او افزود: ذرات معلق موجود در هوا، اثرات منفي بر سلامت پوست دارد و از جمله مواجهه مزمن با ذرات معلق ناشي از ترافيک که به راحتي در پوست نفوذ مي‌کنند، ارتباط در خور توجهي با پيري زودرس پوست دارند، همچنين اين که تماس با دوده که ترکيبي از ذرات کربن است، قوي ترين ارتباط را با پيري زودرس پوست دارد.
نتايج يک تحقيق
يک پژوهش از کشف نانوذرات آلودگي هوا به مقدار فراوان در مغز انسان پرده برداشته است. تشخيص ذرات مگنتيت آلودگي هوا در بافت مغز 37 نفر، با توجه به تحقيقات اخير که نشان‌دهنده ارتباط ميان اين ذرات با ابتلا به بيماري آلزايمز هستند، نگراني‌ها را درباره آلودگي‌هاي زيست‌محيطي افزايش داده است. به گزارش گاردين، پروفسور باربارا ماهر، استاد دانشگاه لنکستر و مسئول اين تحقيق جديد، نوشت: «اين يک يافته کشف شده است. آنچه امروز بايد آغاز کنيم، يک آزمايش تازه روي اين موضوع به عنوان يک عامل خطر بالقوه زيست محيطي در ابتلا به آلزايمر است.