8 سال تا بلعیده شدن اصفهان

آرمان امروز- حميد رضا خالدي: بيش از 480 دشت ايران، به دليل برداشت آب‌هاي غيرمجاز از زمين کشاورزي و غير اصولي، در وضعيت بحراني قرار گرفته‌اند و به نوعي با نام «ممنوعه» جلوي نامشان روبه‌رو شده‌اند. دشت هايي که شايد دشت ورامين و شرق اصفهان يکي از بحراني‌ترين آنها باشند. فرونشست زمين در اصفهان که باعث وجود ترک‌ها و شکاف‌ها در ساختمان‌ها و آثار تاريخي اين‌ کلانشهر از جمله  سي و سه پل و پل خواجو شده است چنان وسعتي به خود گرفته که به اعتقاد برخي کارشناسان در صورت تدوام اين رويه  باعث خالي از سکنه شدن شهر خواهد شد. 

در اين شرايط رضا اسلامي، مديرکل سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات‌ معدني استان اصفهان نيز معتقد است که «حتي اگر بمب اتم هم به اصفهان بر‌خورد مي‌کرد خطرش خيلي کمتر از مرگ آبخوان‌هاي اين کلانشهر بود.» وي در ادامه گفته‌هايش مي‌افزايد: «وقتي مرگ آبخوان اتفاق مي‌افتد، شبيه انسان بيماري است که زندگي‌اش نباتي است مساله فرونشست در اصفهان موضوعي جديد نيست و 10 سالي است با آن درگيريم، از سال 79 با قطع شدن جريان اصلي زاينده رود تغذيه آبخوان‌هاي اصفهان با مشکلي جدي روبه‌رو است، علاوه براين با برداشت غيراصولي از آبخوان‌هاي اصفهان اضافه شد. اگر چاره‌اي انديشيده نشود به طور خوشبينانه در سال 1415 و به طور بدبينانه تا سال 1409 ديگر آبي در آبخوان‌ها باقي نمي‌ماند. »

چه کار کنيم؟‌

در اين شرايط چقدر وضعيت استان اصفهان وخيم است و چه راهکاري براي اين امر وجـــود دارد. مثلا در دشت توکيو ژاپن در سال 1965، 12 سانتيمتر در سال فرونشست داشتيم که بعد از آن در سال 2003 به صفر رسيد. در دشت شانگهاي چين، در آريزوناي آمريکا که درگير فرونشست شديد زمين بودند، اقدامات مفيدي صورت گرفت و تا سطح آب را کنترل کنند و پديده فرونشست را به صفر برسانند. به باور کارشناساني همچون مدير بخش مرکز زلزله شناسي مرکز تحقيقات راه، مسکن و شهرسازي، « نبايد مردم را ترساند و با کنترل اين فرونشست در تهران و اصفهان، مي‌توان اميدوار بود در استان‌هاي خراسان رضوي، فارس، کرمان و يزد که به مراتب از اين پديده فرونشست زمين صدمه مي‌بينند و تجربيات پايلوت قرار دادن اصفهان مي‌تواند مفيد و تسري پيدا کند.» بهرام نادي، دکتراي عمران و ژئوتکنيک و عضو کارگروه تخصصي فرونشست استان اصفهان نيز در گفت‌وگو با مهر اين گفته‌ها را تاييد مي‌کند و با اعلام اينکه نرخ فرونشست مانند نرخ تورم است، مي‌افزايد: «زماني گفته مي‌شود نرخ تورم 50 درصد است و زماني 40 درصد، اما اين اعداد بيانگر کنترل تورم نيست، از اين رو هنگامي که گفته مي‌شود نرخ نشست زمين در اصفهان 18.5 سانتيمتر يا 11 سانتيمتر است هر دو فاجعه‌بار است مگر اينکه بخواهيم اين ذهنيت را ايجاد کنيم که فرونشست کنترل شده؛ در حالي که نشست زمين حتي يک سانتيمتر در سال به معناي از بين رفتن آبخوان است و تفسير اين شرايط که نرخ کاهش پيدا کرده، اشتباه است. مي‌دانيم که جمعيت اصفهان در سال‌هاي اخير افزايش يافته و توسعه صنعت و ساخت و ساز مسکن نه تنها کاهش نداشته که شاهد شهرک‌سازي‌هاي بيشتر در قالب طرح‌هايي مانند مسکن مهر و طرح نهضت ملي مسکن هستيم و بنابراين مصرف آب افزايش يافته است.» عضو کارگروه تخصصي فرونشست استان اصفهان افزود: «اگر در منطقه‌اي از دشت اصفهان- برخوار نرخ نشست زمين سال گذشته 18.5 سانتيمتر بوده امسال به 20 تا 22 سانتيمتر در مناطقي مانند شمال خوراسگان رسيده است و بيشترين نرخ مربوط به اين نقطه يعني شمال خوراسگان است.‌»

وضعيت آبخوان‌ها بحراني است

سال گذشته يک کارشناس در استان اصفهان گفته بود که با تشديد فرونشست به‌زودي شهر اصفهان بايد خالي از سکنه شود و اين خطر کلانشهر بزرگ ايران را تهديد مي‌کند، اما مسئولان مسکن و شهرسازي اعلام کردند که اين سخن بيشتر به شوخي شبيه است. با اين حال به سراغ محمد درويش، فعال محيط زيست و عضو کارگروه سلامت اجتماعي يونسکو رفتيم، فردي که در زمينه فرونشست زمين در اصفهان بارها هشدار و مطالعات وسيعي انجام داده است، وي در گفت  و گو با «آرمان امروز» ضمن تشريح آخرين وضعيت فرنشست در اصفهان مي‌گويد: واقعيت اين است که وضعيت فرونشست در اصفهان خطرناکتر و حادتر از چيزي است که تصورش را مي‌کنيم. هم اينک آب‌هاي زير زميني دشت برخوار که شهر اصفهان روي آن بنا شده است به کمتر از 3 ميليارد متر مکعب رسيده است. اين عدد يعني، که حتي  اگر همين امروز ترزيق و برداشت آب از اين دشت متوقف شود، باز هم 5/2 برابر آب رودخانه اي به بزرگي زاينده رود‌، کم داريم.  اين پژوهشگر و عضو هيات علمي موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع ايران تصريح کرد: «براساس مطالعات زمين شناسي که 2 سال قبل انجام شد، بزرگترين فروچاله ايجاد شده در اصفهان عمقي معادل 25 سانتيمتر دارد که در نوع خود هم خطرناک است و هم بي سابقه‌. الحاظ  ژئوپوليتيکي فرونشست از شمال وجنوب اصفهان به سمت مرکز شهر در حال پيشروي است.  اين عضو کارگروه سلامت اجتماعي يونسکو در ادامه تاکيد کرد: همچنين براساس پيش بيني هاي صورت گرفته در صورت ادامه اين رويه اصفهان تا سال 1409 همه حجم آب خود را از دست خواهد داد و شاهد  مهاجرت ناشي از افت آبهاي زير زميني و کمبود منابع ابي  مردم اين شهر خواهيم بود.  اما براي خروج از اين بحران چه بايد کرد؟ سوالي که درويش در پاسخ به آن گفت: اولا بايد هر گونه بارگذاري جديد ساختماني در سطح شهر متوقف شود. صنعت و کشاورزي در اين شهر متوقف شود يا حداقل کشت هاي پراب مانند کشت پياز و.... متوقف شود. از سويي بايد جلوي فعاليت چاه هاي غرمجاز گرفته شده  و روي چاه هاي مجاز کنتور نصب شود. در عوض بايد به سمت ايجاد مشاغل و صنايع و معيشت هاي مکملي رفت که کشاورزان داوطلبانه به سمت فعاليت در نيروگاه هاي خورشيدي يا بادي تغيير مسير دهند . همچنين اقتصاد اين شهر مي تواند از اقتصاد آب محور به اقتصادي مبتني بر ايجاد شهرک سلامت، گردشگري و ديجيتال تغيير جهت دهد. تنها در اين صورت است که مي توان به ادامه حياط اصفهان اميدوار بودوگرنه بايد منتطر مرگ اين شهر تاريخي تا سال 1409 باشيم.

فقط یک کیلومتر مانده

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در رابطه با رسیدن فرونشست زمین به شهرها و مراکز مهم این استان، می‌گوید: «بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد که فرونشست به فاصله یک کیلومتری بناهای تاریخی رسیده است.» علیرضا ایزدی معتقد است که «بر اساس پایش‌ها فرونشست هنوز به بناهای تاریخی اصفهان نرسیده، اما تضمینی برای در امن ماندن این بناها از این خطر زودهنگام وجود ندارد. فرونشست، ناشی از خشکسالی، خشک شدن زاینده رود و برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی به‌شما می‌رود فرونشست، امروز از دغدغه‌های اصلی در مدیریت شهری، میراث فرهنگی و ... است. البته این بدان معنا نیست که بناهای تاریخی در خطر نیستند. چون در نواحی شمالی اصفهان شواهدی از فرونشست وجود دارد و با توجه به فاصله کم آن با آثار تاریخی اصفهان، هیچ تضمینی وجود ندارد که فرونشست به بناهای تاریخی نرسد.» به گفته او قرار است طی یکی دو ماه آینده تعدادی دستگاه جی‌پی‌اس در بناهای تاریخی نصب شود تا وضع آن‌ها شبانه‌روزی رصد شود.