حميد رضا خالدي
آرمان امروز: کدام عامل يا حوزه مسئوليت سنگين‌تري را در آلودگي مرگبار و زيان‌آفرين هواي شهرهاي ايران به دوش مي‌کشد؟ بنزين کم‌کيفيت، صنعت خودروسازي يا تحريم‌ها؟ آيا چشم‌اندازي در درمان اين درد وجود دارد؟ آيا راه حلي نيست که حدود بيش از دو دهه زمستان‌هاي خاکستري مهمان کلانشهرهاي ايران است؟ وظيفه کميته اجرايي قانون هواي پاک با همکاري 14 دستگاه در کشور چيست؟ موضوعي که ناديده گرفتن هر کدام از آنها امروز با جان هزاران نفر به‌طور مستقيم سروکار دارد و طبق اعلام وزارت بهداشت سالانه چهار هزار و 400 نفر بر اثر آلودگي هوا در کشور فوت مي‌کنند. اين آمار در شرايطي مطرح مي‌شود که بر اساس اعلام شرکت کنترل کيفيت هواي تهران (تا 22 آبان‌ماه امسال) از ابتداي سال 2 روز هواي پاک، 135روز هواي قابل قبول، 88 روز هواي ناسالم براي افراد حساس جامعه، 8 روز ناسالم براي همه افراد،2 روز بسيار ناسالم، 2 روز هواي خطرناک داشته است. در اين ميان بارها کيفيت پايين بنزين عامل اين آلودگي شناخته شده که با تکذيب مسئولان فراورده‌هاي نفتي ايران روبه‌رو شده است. برخي نيز انگشت اتهام را متوجه موتورسيکلت‌هاي غير استاندارد کرده‌اند که به گفته آنها، هر کدام به اندازه هفت خودرو هوا را آلوده مي‌کند، با اين حال نمي‌توان نقش خودروهاي فرسوده و قطعات خودروها را در افزايش آلودگي هوا بي‌تاثير دانست. در ماده 5 قانون هواي پاک آمده است: «تمامي خودروسازهاي داخلي و واردكنندگان خودروهاي خارجي مكلفند خودروهاي مشتريان خود را تا حداقل دوسال تمام يا چهل هزار كيلومتر (به مجرد تحقق هر كدام از آنها) ضمانت (گارانتي) كامل نمايند. كليه قطعات، لوازم و تجهيزات مكانيكي، الكترونيكي، هشداردهنده و تعويضي متعلق به خودروها كه وظيفه كنترل انتشار آلاينده‌هاي خودرو را برعهده دارند در طي اين مدت مشمول ضمانت كامل هستند و درصورت خرابي، هزينه اصلاح، تعمير، تنظيم و تعويض قطعه، به‌صورت رايگان، حسب مورد برعهده خودروساز داخلي يا نمايندگي خودروساز خارجي است.» ماده اي که که به باور رئيس هيات مديره تعاوني تعميرکاران خودرو، در صورت همکاري شهرداري و ساير دستگاه‌ها، قادر است بخش عظمي از بار آلودگي هوا را از روي دوش کلانشهر 13 ميليوني تهران و ديگر کلانشهرها که خودروهاي فرسوده 65 درصد هواي آنها را آلوده مي‌کند، بردارد. در اين رابطه «آرمان امروز» با رضا صفا صفت، رئيس هيات مديره تعاوني تعميرکاران خودرو گفت‌وگويي انجام داده که در ادامه مي‌خوانيد.
شما طي نامه اي نسبت به اينکه چرا قطعه سازان و تعميرکاران براي جلسات تصميم گيري براي آلودگي هوا دعوت نمي شوند، گلايه کرده ايد. واقعا چرا بايد مسئولان دست اندرکار اين صنوف در جلسات مديريتي و تصمم گيري براي الودگي هوا شرکت داشته باشند؟
همان‌طور که مي‌دانيد هر ساله با فرارسيدن فصل پاييز شاهد افزايش شديد آلودگي هوا و تشديد پديده «وارونگي» هوا هستيم. در چنين شرايطي بخش اعظمي از انتقادها به سمت خودروسازان، قطعه سازان و خودروهاي فرسوده بر مي گردد. با اين وجود هيچ‌گاه از مسئولان و مديران اين صنايع يا مسئولان اتحاديه‌هاي آنها براي حضور در جلسات تصميم گيري يا بررسي وضعيت آلودگي هوا از آنها دعوت نمي‌شود. اين در حالي است که قطعات خودرو، بنزين و خوروسازان «ابزار»هاي لازم در ايجاد آلودگي هوا هستند. از سويي گفته مي‌شود که تقريبا اکثر آلودگي‌هاي موجود در هوا، ناشي از همين خودروهاي در حال تردد در سطح شهرهاست. يعني آلودگي هو ارتباطي مستقيم با کيفيت قطعات و بنزين و.... دارد.
پس مراکز معاينه فني ما چه کار مي‌کنند؟
عملا تاثيري در کاهش آلودگي هوا ندارند. چرا؟ چون مثلا وقتي يکي از آلاينده‌ها زياد است، زماني‌که مالک خودرو براي تنظيم موتور به تعميرگاه مراجعه مي‌کند، تعميرکار‌ها اکثرا مي‌گويند ما تنظيمات ماشين شما را عوض مي‌کنيم تا بتواني معاينه فني بگيري، بعد مي‌تواني بيايي و دوباره تنظيمات ماشين را به حالت اوليه بازگرداني! از سويي در حال حاضر براي همه خودروها نسخه واحدي در مراکز معاينه فني وجود دارد. مثل آن مي‌ماند که براي همه بچه‌هاي يک خانواده بخواهيد کفشي با شماره مثلا 38 بخريد! در حالي‌که هر ماشيني بسته به مدل و سن و طراحي فني‌اش، آلايندگي خاصي را دارد. در حال حاضر و در مراکز معاينه فني مي‌گويند بايد شاخص آلاينده‌ها به 7/0 برسد درحالي‌که بنزين‌هاي ما به حدي بي‌کيفيت هستند که آلودگي خود آنها بالاتر از 7/0 است! شما از چنين سيستمي چه انتظاري داريد؟
تاکنون به مسئولان مربوطه نامه زده‌ايد و درخواست حضور در جلسات آلودگي هوا را کرده‌ايد؟
چندين بار اين اتفاق رخ داده، اما دريغ از حتي يک پاسخ. همه نامه‌هاي ما بايگاني مي‌شود. مثلا حدود 2 سال قبل در گفت‌و گويي با يکي از مسئولاني که مستقيم در کاهش آلودگي هوا پست و سمت داشت، از وي خواستيم تا اجازه بدهند ما نيز در جلسات حضور داشت باشيم. اما او گفت: «ما خودمان در حال برگزاري سمينار بسيارمهمي در اين زمينه هستيم. اجازه دهيد اين سمينار تمام شود، آن‌وقت جلسه اي مي گذاريم و با هم صحبت مي کنيم.» الان 2 سال از ان روز مي‌گذرد. اما هنوز هيچ خبري از برگزاري جلسه با آن مسئول نيست! کسي هم نيست که از آقايان سوال کند با وجود اين حجم از سمينار و جلسه و کنفرانس، چه چيزي جز آلودگي بيشتر نصيب مردم و شهروندان شده است؟! وقتي مسئولان به دنبال پاسخگويي نيستند و نهادهايي مانند شهرداري‌ها که در اين زمينه وظيفه قانوني دارند، فقط به شعار دادن بسنده مي‌کنند، مسلم است که نمي‌توان انتظار معجزه براي کاهش آلايندگي هوا را داشت!
* اما تعدادي از کارشناسان معتقدند که خود قطعات بي‌کيفيت توليد شده نيز نقش مهمي در افزايش آلودگي هوا دارند.
درسال 86-87 طي جلساتي که با انجمن قطعه سازان داشتيم مقرر شد تا هر قطعه‌اي که مي‌خواهد مجوز فروش بگيرد بايد تست ميداني را پشت سربگذارد، اما عملا اين رويه اجرايي نشد. از سويي مالکان خودرو نيز در موقع خريد قطعه بيشتر به قيمت قطعات توجه مي‌کنند تا کيفيت آن. طبيعي است که وقتي قيمت يک قطعه کاهش قيمت محسوسي نسبت به قطعات گران قيمت دارد، کيفيت آن بسيار پايين‌تر از قطعات اصلي و با کيفيت است. طبيعتا وقتي از اين قطعات استفاده مي‌شود ميزان آلايندگي نيز افزايش پيدا مي‌کند.
ولي خودروسازان نيز به دليل بالا بودن قيمت قطعات اصلي خيلي وقتها ازهمين قطعات فرعي استفاده مي کنند!
اين يک بحث فرهنگي است که به قانون و وجدان و نحوه نظارت در خط توليد بستگي دارد. اگرنظارت درستي در خط توليد خودروها نباشد، اگر مسولان خريد حساسيت لازم را براي عقد قرار داد با قطعه سازان کاربلد و متعهد نداشته باشند، بديهي است که خودروهايي که توليد مي شود نيز از جنبه هاي مختلف بي کيفيت هستند و مي توانند الايندگي شديدي هم داشته باشند! اين در حالي است که چند وقتي است که سامانه جامع الکترونيکي طرح شناسه راه اندازي شده تا قطعات توليد و يا وارد شده در آن ثبت شود . اما اين سامانه نيز خودش باعث افزايش قيمت قطعات مي شود. چون مثلا توليد کننده يا وارد کننده قطعه را براي شرکت هايي که مسول کنترل کيفي قطعات هستند، مي فرستد و آن نيز 9 درصد ارزش افزوده روي ان مي کشدو دوباره ان را به توليد و يا وارد کننده برمي گرداند. بعد هم توليد کننده 10-20 درصد روي قيمت مي کشد و آن را مي فروشد.درواقع در خصوص توليد قطعات و يا واردات آن نيز با چرخه معيوبي مواجهيم که مي تواند در نهايت در افزايش آلودگي هوا موثر باشد.
با تمام اين تفاصيل فکر مي کنيد اگر کيفيت قطعات توليد شده و خودروهاي داخلي بالا رود، چند درصد آلودگي هوا کاهش پيدا مي کند؟
با توجه به آمار و ارقامي که ارائه مي شود معتقدم که اگر کيفيت قطعات و خودروهاي توليد شده بالا برود تقريبا 100 درصد مشکل الودگي هوا حل مي شود. اين هم بر مي‌گردد به تلاش براي حل مشکل سو مديريت در بخش صنعت خودرو سازي و همفکري و تعامل بين خودروسازان و صنايع وابسته به آن با متوليان بحث آلودگي هوا.