خبرسازان اقتصاد در 1401

 

آرمان امروز- سال 1401 را به حق بايد سال دشواري‌ها و تنگناهاي بي سابقه اقتصادي ناميد. مردم و فعالان اقتصادي در سال هاي گذشته نيز با مشکلات ناشي از افزايش تورم دست و پنجه نرم کرده بودند اما در سال 1401 تحولات و مضايقي براي سفره و کسب وکار مردم رخ داد که مشکلات گذشته در برابر آن چيزي به حساب نمي‌آمد. در ادامه نگاهي کوتاه داريم به تحولات مهم اقتصادي سال 1401؛ سالي که طوفان تورم همه بخش‌هاي اقتصادي را درنورديد و همه مبادلات رنگ و بوي دلار به خود گرفت.

 

جراحي اقتصادي با حذف دلار جهانگيري

دولت با زمينه سازي که از سال قبل انجام داده بود در ماه هاي ابتدايي سال 1401 با حذف کالاهاي مشمول ارز 4200 توماني ، اقدام به واريز يارانه 300 و 400 هزار توماني به حساب برخي دهک هاي کم درآمد کرد و اين اقدام را جراحي اقتصادي ناميد. پيامدهاي تورمي اين جراحي اقتصادي برخلاف تصور مسئولان تيم اقتصادي دولت بسيار شديد بود. يک ماه بعد از حذف دلار 4200 توماني که به دلار جهانگيري مشهور بود، 61 استاد اقتصاد از دانشگاه‌هاي سراسر کشور در بيانيه‌اي نسبت به پيامدهاي منفي اين اقدام هشدار دادند و البته اين هشدار جدي گرفته نشد. شش ماه بعد از جراحي اقتصادي پرحاشيه دولت، مرکز برنامه‌ريزي و اطلاعات راهبردي وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعي از اوج‌گيري تورم خوراکي‌ها در آبان ماه امسال خبر داد و نوشت: متوسط قيمت 93.5 درصد از اقلام منتخب خوراکي خانوارهاي ايراني فراتر از حد بحراني قيمت‌ها قرار دارد و ميانگين قيمت اقلام ديگر هم در وضع هشدار قرار گرفته و احتمال ورود اين کالاها به محدوده بحران وجود دارد. اکنون که در پايان سال قرار داريم، تورم اقلام خوراکي به مراتب از آنچه در آبان‌ماه گزارش شد، فراتر رفته است.

رفت و برگشت دلار در کانال‌هاي 40 و 50 هزار توماني

دلار از همان ابتداي سال 1401 در کورس افزايش قيمت بود و در ارديبهشت ماه مرز 30 هزار تومان را رد کرد. دولت وعده کاهش قيمت دلار داد اما دلار نه تنها در طول امسال کانال 30 هزار توماني را از دست نداد بلکه کانال هاي 40 و 50 هزار توماني را هم فتح و حتي مرز کانال 60 هزار توماني را هم لمس کرد. وزير اقتصاد و برخي نمايندگان مجلس بعد از آن که وعده کاهش قيمت ارز محقق نشد تلاش کردند گراني دلار در بازار غيررسمي را بي اهميت جلوه دهند و نرخ دلار در بازارهاي تحت نظارت دولت را گرداننده وضعيت اقتصادي کشور برشمردند. با اين حال کسب وکارها و اقلام مورد نياز مردم از جمله غذا و دارو بيش از آن که خود را با دلار نيمايي هماهنگ کنند، به آنچه در پياده‌روهاي اطراف ميدان فردوسي و کانال‌هاي تلگرامي واکنش نشان دادند. در روزهاي پاياني سال دلار از کانال 50 هزار توماني کوتاه آمد و اين فرضيه مطرح شد که ممکن است دلار در سال آينده کانال 40 هزار توماني را نيز از دست بدهد، گرچه اين نظريه طرفداران چنداني در بين کارشناسان اقتصادي ندارد.

 

آزادسازي واردات، بورسي شدن خودرو و بازگشت شوراي رقابت به قيمت گذاري

وزير صمت وعده داده بود که در سال 1401 با افزايش تيراژ توليد قيمت ها هم در بازار با تعادل بهتري مواجه شود. افزايش تيراژ توليد محقق شد اما قيمت خودرو متعادل نشد. از ابتداي سال جاري کش و قوس‌هاي فراواني در مورد واردات يا عدم واردات خودرو صورت گرفت اما در نهايت آئين نامه واردات خودرو تنظيم و وعده واردات خودرو تا شهريور ماه داده شد؛ منتهي تقريباً 3 ماه طول کشيد تا آئين نامه مذکور در هيأت دولت به تصويب برسد. در نهايت اوايل شهريور ماه آئين نامه واردات خودرو به تصويب هيأت دولت رسيد و اعلام شد که يک ميليارد يورو ارز براي واردات خودرو در نظر گرفته شده است که اين خودروها شامل خودروهاي اقتصادي با دامنه قيمتي زير 10 هزار يورو و خودروهاي بين 10 تا 20 هزار يورو مي‌شود. در ادامه تحولات بازار خودرو شاهد عرضه خودروهاي داخلي با قيمت هاي بيشتر از قيمت کارخانه اي و ارزان تر از قيمت بازار در بورس کالا بوديم. نهايتا شوراي رقابت که عرصه را براي حضور در گردونه قيمت گذاري خودرو فراهم مي‌ديد 19 دي ماه به صورت رسمي اعلام کرد که به اين عرصه بازگشته است. وزارت صمت هم در ماه پاياني سال 1401 موضع خود را درباره بورسي شدن خودرو تغيير داد و عرضه خودرو در بورس تا اطلاع ثانوي به کما رفت.

 

خانه دار شدن رويايي تر شد
و اجاره خانه رکورد شکست

اعلام نرخ تورم بخش مسکن به طور رسمي از 2 ماه قبل متوقف شده اما آخرين آمارهاي رسمي خبر از افزايش قيمت حدود 60 درصدي قيمت املاک نسبت به سال گذشته دارد. اجاره نيز بيش از 50 درصد افزايش را در سال 1401 تجربه کرد. اگر بخواهيم دقيق و منطبق بر داده هاي مراجع رسمي سخن بگوييم بايد گفت بر اساس اعلام مرکز آمار ايران، شاخص قيمت مسکن تهران در دي‌ماه – آخرين ماهي که تورم بخش مسکن اعلام شده است - برابر با 191.4 و تورم ماهانه آن 9.8 درصد بوده که رکورد دوساله خود را شکسته است. رشد نقطه‌اي مسکن نيز برابر با 66 درصد شده که بالاترين سطح در يک سال اخير است. دولت تقريبا در حاشيه بازار مسکن قرار داشت و کار خاصي از دست دولتمردان براي کنترل بازار مسکن برنمي آمد. در ماه پاياني سال نيز مالک‌ها با تصور اينکه بازار مسکن پس از سال جديد، حدود 20 تا 30 درصد افزايش قيمت خواهد داشت از فروش ملک خود خودداري مي‌کنند و بنابراين با توجه به نوسان زياد نرخ دلار، مالکان بر اساس پيش‌بيني خود از افزايش قيمت اين ارز، از فروش ملک خود منصرف شده‌اند. فعالان مسکن يادآوري مي‌کنند که افزايش قيمت نهاده‌ها و شيب صعودي تورم باعث بلاتکليفي بسياري از سازندگان شده است؛ رويکردي که در ماه‌هاي آينده احتمالا کمبود توليد و عرضه و در نهايت افزايش گراني مسکن را به دنبال خواهد داشت.

 

هوشمندسازي يارانه نان و تداوم
گم شدن ميليون قرص نان

دولت براي توزيع عادلانه يارانه نان، اصلاح اقتصاد و کاهش تورم طرح «هوشمندسازي يارانه نان» را از مردادماه 1401 آغاز کرد. در گام اول طرح هوشمندسازي يارانه نان شاهد حذف يارانه آرد نان‌هاي فانتزي و نيمه‌حجيم بوديم اما از آن‌جايي که سبد غذايي مردم به نان گره خورد دولت تغييري در قيمت نان به وجود نياورد و در مقابل طرح کارت‌خوان هوشمند را براي نانوايي‌ها به اجرا گذاشت.  با اين طرح اين الزام پيش آمد که خريد نان تنها با کارت‌هاي بانکي انجام بگيرد و نانوايي‌ها حق دريافت پول نقد از مردم را نداشته باشند، چراکه قرار است هر نانوا به ميزان فروش خود از دولت يارانه دريافت کند. با گذشت بيش از شش ماه از طرح هوشمندسازي يارانه نان، خبر پر سر و صدايي از گم شدن 500 ميليون قرص نان معادل روزانه 5000 تن آرد، توسط يک مقام مسئول رسانه‌‎اي شد؛ موضوعي که با هدف اصلي اين طرح تعارض داشت.

 

تغيير رئيس کل بانک مرکزي
و راه اندازي مرکز مبادله طلا و ارز

دي ماه 1401 رئيس کل بانک مرکزي ايران تغيير کرد. صالح آبادي دلار را در نرخ 26 هزار تومان تحويل گرفت و در نرخ 43 هزار تومان تحويل داد. بعد از نشستن فرزين بر صندلي رئيس کلي بانک مرکزي دلار آرام نگرفت و در مدت کوتاهي تا نزديک 60 هزار تومان صعود کرد. اکنون دلار در نيمه کانال 45 هزار توماني است و زورآزمايي فرزين و دلار ادامه دارد. روزهاي ابتدايي اسفندماه مرکز مبادله ارز و طلاي ايران بر اساس مصوبه شوراي پول و اعتبار فعاليت رسمي خود را در حوزه ارزي آغاز کرد. اين يکي از وعده هاي فرزين بود که اجرايي شد اما هنوز تاثير اين مرکز بر آرام کردن تلاطمات بازار ارز چندان روشن نيست. با راه اندازي مرکز مبادله ارز و طلاي ايران قرار است ضمن بازنگري‌ صورت گرفته در سرفصل‌هاي تخصيص ارز خدماتي، به منظور پاسخگويي به همه نيازهاي واقعي ارزي از يک سو و جايگزيني روش‌هاي نظارت پسيني به جاي نظارت پيشيني از سوي ديگر، سرفصل‌هاي مربوطه با رويکرد تسهيل مقررات توسعه پيدا کنند.

 

رکورد شکني بورس بعد از مدتها رکود

بورس از اواسط سال 1400 وارد رکود شده بود و اين رکود تا اواخر سال 1401 ادامه داشت اما از بهمن ماه وضعيت بورس تغيير کرد و در اسفندماه شاهد رکورد شکني در بازار سهام بوديم. به اعتقاد برخي کارشناسان، يکي از دلايل اتفاق مذکور، سرايت تب دلار به بورس بود؛ دلاري که در بازار آزاد غيررسمي سقف تاريخي خود را شکست درحالي که دلار نيمايي هنوز خود را با اين شرايط وفق نداده بود. سرمايه گذاران ممکن است در سال آينده باز هم شاهد رکوردشکني بورس باشند چرا که نرخ هاي سهام از تورم ساير بازارها عقب مانده است.

 

سقوط بيت کوين و وضعيت
نامطلوب فعالان بازار رمز ارز

شايد هنوز تصور دقيقي از ميزان سرمايه گذاري در بازار رمزارزها در ايران وجود نداشته باشد اما مطمئنا فعالان اين بازار بسيار بيشتر از تعدادي هستند که تصور مي شود. در سال 1401 قيمت ارزهاي ديجيتال کاهش قابل‌توجهي داشته و سرمايه گذاران اين حوزه زيان هاي هنگفتي متحمل شده اند. کمتر کسي تصور مي کرد نزول بازار رمزارزها چنين ادامه دار باشد و ايرانياني که سرمايه هاي خود را در اين بازارها وارد کردند با نگراني به آينده اين حوزه چشم دوخته اند.

 

رکورد شکني قيمت گوشت

گراني اقلام معيشتي نکته تازه اي نيست اما در ميان اين کالاها، گوشت به سمت و سوي ديگري ميل کرد. ارزيابي‌ها نشان مي‌دهد بهاي هر کيلو گوشت گوسفندي در يک دهه حداقل 14 برابر افزايش را تجربه کرده و از قيمت 20 هزار تومان به قيمت حداقل هر کيلو 350 هزار تومان رسيده است.  بر اساس اين گزارش فعالان بازار نيز از سقوط آزاد مصرف گوشت در ايران خبر
مي‌دهند.

افزايش شديد قيمت گوشت در روزهاي اخير سبب شده خريد اين کالاي پروتئيني بيش از پيش کاهش يابد تا جايي که رييس اتحاديه گوشت گاوي پيش از اين از کاهش صد در صدي مصرف خبر داده است. رييس سازمان دامپزشکي وعده داده است قيمت هر کيلو گوشت در آينده نزديک با آغاز واردات ، بين 100 تا 150 هزار تومان کاهش يابد اما اين وعده تا چه اندازه به واقعيت خواهد پيوست؟ افزايش غير منتظره در قيمت اين محصول سبب شد که مسئولين نيز دچار شوک شده و نتوانند به موقع دستورالمعل هاي لازم براي جلوگيري از افزايش اين محصول داشته باشند.