150 گونه جانوری در خطر انقراض
آرمان- رهامعیری: هیچ‌جای امنی برای حیاتوحش باقی نمانده است؛ هر روز شرایط برای بقای گونه‌های جانوری دشوارتر می‌شود. تخریب زیستگاه، شکار بی‌رویه و بی‌توجهی به حفظ گونه‌های جانوری سبب شده حیاتِ حیاتوحش به پرتگاه انقراض نزدیک‌تر شود، بنابراین هیچ‌بعید نیست تا چند سال آینده داستان تلخ انقراض گونه‌هایی مانند شیر و ببر ایرانی برای دیگر گونه‌های جانوری مانند یوزپلنگ، خرس سیاه، هوبره،گور ایرانی یا گربه پالاس تکرار شود. در چنین شرایطی کارشناسان بر کمک گرفتن از جوامع محلی برای حفظ جمعیت اندک باقی مانده حیاتوحش کشور پا فشاری می‌کنند.
خاطره‌ای از حیوانات
شیر و ببر ایرانی سال‌هاست که خاطره شده‌اند و از آنها جز چند تخته‌پوست یا عکس‌های تلخی که شکارچیان با پیکر غرق به خون آنها به یادگار گذاشته‌اند، چیزی باقی نمانده است. این روزها نیز که توسعه ناپایدار امان محیط‌زیست کشور را بریده، تخریب زیستگاه‌ها با هدف ساخت جاده، توسعه معادن و عبور خطوط انتقال انرژی از بکرترین زیستگاه‌های کشور در کنار جولان شکارچیان غیر‌مجاز، راه را بر انقراض گونه‌های جانوری هموار می‌کند.براساس مطالعات و تحقیقات انجام شده، حدود 1140 گونه جانوری که شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهیان آب‌های داخلی است، تاکنون در اکوسیستم‌های خشکی و آب‌های داخلی کشور شناسایی شده‌اند. افزون بر این حدود 650 گونه ماهی را نیز می‌توان به این فهرست اضافه کرد که در آب‌های دریایی شناسایی شده‌اند. این درحالی است که پرندگان 535 گونه، خزندگان 227 گونه، پستانداران197 گونه، دوزیستان 21 گونه و ماهیان آب‌های داخلی نیز 160 گونه برآورد می‌شوند. همان‌طور که مسئول آزمایشگاه بانك سلول های انسانی و جانوری مركز ملی ذخایر ژنتیكی و زیستی ایران، تعداد گونه جانوری كشور را 1200 گونه اعلام كرد و گفت: از این تعداد 150 گونه جانوری در معرض خطر انقراض قرار دارند.
تلاش برای سرشماری دقیق
یک کارشناس حیاتوحش در این باره می‌گوید: متاسفانه بسیاری از گونه‌های جانوری کشور در خطر انقراض قرار دارند و شرایط به‌گونه‌ای است که اغراق نکرده‌ایم اگر بگوییم برخی گونه‌های جانوری قبل از اینکه حتی شناسایی شوند، منقرض شده‌اند.
هوشنگ ضیایی درباره آخرین اقدامات صورت گرفته از سوی سازمان حفاظت محیط زیست برای حفظ حیاتوحش کشور می‌گوید: آمار برداری با روش‌های جدید در دستور کار قرار گرفته و قرار است با مشارکت‌های مردمی و حتی کمک برخی شکارچیان، بانک اطلاعاتی از گونه‌های جانوری کشور تکمیل شودآن‌طور که مشاور سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید وقتی این اطلاعات به دست آمد، سازمان حافظت محیط زیست با توجه به آنها برای حفظ محیط‌زیست کشور برنامه‌ریزی می‌کند. او ادامه می‌دهد: با توجه به این اطلاعات می‌توان مدیریت بهتری انجام داد و تا زمانی که وضع حیاتوحش بهبود پیدا نکرده، می‌توان شکار را ممنوع اعلام کرد.واقعیت این است که شرایط حاکم به زیستگاه‌های کشور به‌گونه‌ای است که نمی‌توان گفت پرداختن به حفظ حیاتوحش کشور باید در کدام استان‌ها در اولویت باشد، زیرا کارشناسان معتقدند هر استان با توجه به شرایط اقلیمی و تنوع جانوری‌اش باید اقدامات خاصی را انجام دهد تا بتوان به حفظ گونه‌های جانوری امیدوار بود.ضیایی توضیح می‌دهد: هر منطقه ویژگی‌های خاص خود را دارد، به همین دلیل نمی‌توان گفت مازندران یا سیستان و بلوچستان در اولویت هستند، چون در شمال کشور جنگل‌های هیرکانی زیستگاه گونه‌های جانوری است و در جنوب کشور نیز جنگل‌های حرا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
مساله‌ای به نام فقر مطالعاتی
او در پاسخ به این سوال که چه تعداد از گونه‌های جانوری کشور در خطر انقراض قرار دارند، می‌گوید: آن‌گونه که معاون محیط طبیعی سازمان محیط‌زیست مدتی قبل آمار داد، در مجموع جمعیت کل و بز و شوکا و مرال و گوزن و یوز و گرگ وکفتار و پلنگ در کشورمان حدودا 110هزار راس برآورد می‌شود؛ این یعنی بخشی از اندوخته‌های جانوری خود را از دست داده ایم. اما به‌نظر می رسد، چون مطالعه کاملی درباره این قضیه صورت نگرفته است، نمی‌توان به شکل دقیق درباره تعداد و گونه‌های جانوری و گیاهی که در خطر انقراض قرار دارند، صحبت کرد.در این بین باید یادآور شد چون در حوزه مهره‌داران مطالعات به نسبت مناسبی از سوی دفتر حیاتوحش سازمان حفاظت محیط‌زیست صورت گرفته، می‌توان گفت حدود 76 گونه از مهره‌داران حیاتوحش کشور در خطر انقراض قرار دارند. اما درباره گونه‌های جانوری دیگر که ظاهرا از نظر اقتصادی ارزشی ندارند، مطالعات جدی انجام نشده است.
نقش ویژه جوامع محلی
به‌نظر می‌رسد در شرایطی که سازمان حفاظت محیط‌زیست همیشه از کمبود اعتبار و نیروی انسانی گله داشته است ، بهترین راه ممکن برای حفظ باقی مانده حیاتوحش کشور کمک گرفتن از جوامع محلی و سازمان های مردم نهاد است، زیرا تجربه نشان داده هر وقت افراد بومی در تصمیم گیری‌ها دخالت داده شوند، تمام توان خود را برای حل مشکلات به کار می‌گیرند. ضیایی دراین باره به تجربه‌ای موفق اشاره می‌کند و می‌گوید: برای نمونه در منصورآباد رفسنجان گروهی از مردم دور هم جمع شده و انجمن دوستداران طبیعت رفسنجان را ایجاد کرده‌اند. برخی از آنها حتی شکارچی بوده‌اند، اما به کمک یکدیگر صندوقی ایجاده کرده و با پول‌های جمع‌آوری شده برای حیوانات آبشخور ساخته و شرایط بقای آنها را تامین کرده‌اند. به گفته او این افراد حدود 7 سال است که منطقه را قرق کرده و دراین مدت توانسته‌اند جمعیت وحوش منطقه را از 20 رأس به 700 رأس افزایش دهند؛ آن هم در شرایطی که رفسنجان با مساله خشکسالی رو‌به‌رو است. در واقع هرجا نگاه غیرکارشناسی از روی فعالیت سازمان نهاد کنار رفته است، جوامع محلی توانسته‌اند نقش اثرگذاری ایفا کنند.
طرح‌های نجات محیط‌زیست
دراین بین اگر از مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست درباره تلاش آنها برای حفظ گونه‌های جانوری سوال شود،آنها می‌گویند قرار است تا چند سال آینده برای گونه‌های جانوری در معرض خطر برنامه حفاظت و مدیریت تهیه شود. به این ترتیب ظاهرا سازمان حفاظت محیط زیست می‌خواهد تا اواخر سال 95 برای 20 گونه جانوری مانند پلنگ، خرس سیاه، هوبره، گوزن زرد، گورایرانی، سمندر لرستانی، خرس قهوه‌ای، تمساح پوزه کوتاه، بالابان، غاز پیشانی سفید، اردک حنایی، فلامینگو، آهو، قوچ و میش کتابچه حفاظت و مدیریت تدوین کند. این درحالی است که به راحتی قابل پیش‌بینی است که سازمان حفاظت محیط زیست برای اجرایی کردن این طرح‌ها با مشکل کمبود اعتبار رو‌به‌رو خواهد شد.