هم‌راستاي پنجمين همايش کنکاش‌هاي مفهومي و نظري دربارة جامعة ايران
1. مهم‌ترين ويژگي جامعه ايران در تاريخ معاصر چيست؟
تاريخ معاصر را اگر از مشروطيت در نظر بعد بگيريم، مهم‌ترين ويژگي‌هاي جامعه ما را مي‌توان شامل اين موارد دانست:
- جامعه‌اي کمال‌گرا، که به دستاوردهاي کوچک قانع نيست و همواره انتظار دارد با يک جهش به دستاوردهاي بزرگ برسد.
- داراي انتظارات غيرواقعي از حکومت: با همان نگاه کمال‌گرايانه دولت‌ها را ارزيابي ميکند و از آن‌ها انتظارات غيرواقعي دارد.
- بي‌اعتماد به دولت (پايين بودن سرماية اجتماعي ميان جامعه و دولت): در عين حالي که از دولت انتظارات بزرگ دارد اما به آن بي‌اعتماد است و حاضر به مشارکت و همکاري با آن در جهت تحولات سازنده نيست و منافع خود را با دولت در يک راستا نمي‌بيند.
- فاقد مهارت گفتگو: جامعه‌اي که مهارت لازم را براي گفت‌وگوي جمعي درباره مسائل خويش ندارد.
- نقدناپذير: اصولاً نقد براي او يک ضد ارزش است و به همين خاطر در مهارت نقد کردن و نقد شدن هيچ سرمايه‌گذاري نکرده است.
- خودبزرگ بين: ارزيابي اين جامعه از ارزش‌ها و جايگاه خودش غيرواقعي و فراتر از قابليت‌ها و داشته‌هاي آن است.
- رانت‌طلب: صد سال ورود درآمد نفت، اين جامعه را به يک جامعه رانت‌طلب تبديل کرده است.
- پوپوليست: عوام‌گرايي در ايران دو سويه است، هم سياستمدارانش عوام‌گرا هستند و هم جامعه به سرعت قابليت برافروختگي عوام‌گرايانه دارد. هيجانات ناشي از عوام‌گرايي در ايران بسيار آسيب‌زا بوده است.
- ناصبور: اين جامعه خودبزرگ بين و کمال‌گرا در عين حال تمايل دارد خيلي سريع به اهداف و خواسته‌هايش برسد.
اين مجموعه ويژگي در يک صد سال گذشته دست به دست هم داده و بيشتر کوشش‌ها و پويش‌هاي جمعي و عمومي جامعه ايران را براي عبور از وضعيت توسعه نيافتگي به شکست کشانده است.
2. مهم‌ترين تغييرات اجتماعي ايران معاصر از ديد شما کدام است؟
- گسترش سريع و فراگير شهرنشيني،
- باسوادي فراگير،
- گسترش شديد تحصيلات عالي و حضور اجتماعي زنان،
- کاهش شديد و سريع نرخ زادآوري جمعيت،
- کاهش شديد مرجعيت نهادهاي ديني،
- گسترش و پذيرش و نفوذ شديد فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي.
3. چه مفهومي مهم‌ترين خصوصيت تغييرات اجتماعي ايران را وصف ميکند؟
- تغيير الگوي توزيع قدرت (اجتماعي، اقتصادي و سياسي) به نفع زنان و
- افول مرجعيت نهادهاي دين.
4ـ روندهاي اصلي تغييرات اجتماعي کنوني ايران کدام‌اند؟
- جامعه ايران به سرعت به سمت پذيرش سکولاريزم در حال حرکت است.
- جامعه ايران به سرعت در حال ادغام فرهنگي با جامعه جهاني (جهان توسعه يافته) است.
- «کسب رفاه» در حال تبديل شدن به «ارزش محوري» در جامعه ايران است.
- مشروعيت‌زدايي از حکومت پررنگ‌ترين فرايند سياسي زنده در بين نخبگان ايراني است.
- تعارضاتي که روندهاي بالا بين جامعه و حکومت ايجاد ميکند زمينه را براي گسترش بالقوه خشونت در ايران آماده ميکند. بنابراين خشونت‌گرايي نيز يکي از روندهاي مهم و پنهان در ايران امروز است.
5ـ براي شخص شما کدام خصوصيت اين تغييرات، اميد‌آفرين و کدام، بيم‌آفرين هستند؟
اميدآفرين‌ها:
- تغيير الگوي توزيع قدرت به نفع زنان،
- گسترش زمينة پذيرش سکولاريزم،
- محوري شدن ارزش «کسب رفاه»،
- افول مرجعيت نهاد دين،
- گسترش باسوادي،
- گسترش نفوذ فناوري‌هاي ارتباطي و اطلاعاتي،
- کاهش نرخ زادآوري جمعيت.
بيم آفرين‌ها:
- مشروعيت‌زدايي از حکومت،
- روندهاي تعميق بالقوه خشونت،
- سرعت ادغام فرهنگي با جامعه جهاني،
- رشد سريع شهرنشيني.