آرمان امروز- حميد رضا خالدي: هر سال که به نوروز نزديک مي شويم، تهران با چالش دستفروشي گسترده مواجه مي شود، به شکلي که از اکثر شهرهاي اطراف پايتخت و حتي دورتر، به چهارراه وليعصر (عج)، خيابان جمهوري، ميدان وليعصر و... مي آينده تا بتوانند خريد هاي ارزانتري از بازار انجام دهند. اما اين موضوع يکي از چالش هاي بزرگ پايتخت 16 ميليوني تهران (جمعيت روزانه اسفند ماه تهران) به حساب مي‌آيد، آن‌هم در شرايطي که شهرداري از ساماندهي آنها ناتوان هستند. اين درحالي است که در برخورد با دستفروش‌ها دو ديدگاه کاملا متضاد وجود دارد. يک نگاه اينکه معتقد است: نبايد به خاطر شرايط اقتصادي سخت و دشوار جامعه، چندان به دستفروش ها سخت گرفت و بساط آنها را تارومار کرد و ديدگاهي ديگر باور دارد که دستفروشي نه تنها باعث اختلال در نظم شهري و تردد خودرو‌ها و شهروندان مي‌شود که اقتصاد شهر و مغازه‌دارها را نيز به‌خطر مي‌اندازد. همين دو رويکرد متضاد باعث شده تا شهرداري نيز مدعي شود، ازآنجايي‌که نمي‌تواند نظر هر دو طيف فوق را تامين کند؛ نتوانسته در ساماندهي دستفروش‌ها موفق باشد. نتيجه اين ناهماهنگي و سردرگمي نيز شايد، فقط آشفتگي در نظم شهري و همچنين انتشار اخباري است که هر از چند گاهي از درگيري بين ماموران شهرداري با دستفروش ها و يا حتي مرگ يکي از نيروهاي شهربان و يا دستفروش ها بيرون مي‌آيد. موضوعي که مديرعامل شرکت ساماندهي نيز بر آن تاکيد دارد ولي در عين حال مي‌گويد: «بايد در ساماندهي دستفروش ها هر دو جنبه را در نظر داشت و اين ميسر نمي شود مگر با تعامل با خود دستفروش ها.»
چالش 20 ساله
تاريخچه برخورد با دستفروش ها به نزديک به 20 سال قبل بر مي گردد. به استناد مصوبه شوراي شهر تهران در اواخر سال 1383 در راستاي ساماندهي دستفروشان و اشتغال مددجويان، ستادي تحت عنوان «ستاد بازارها» در شهرداري تهران تشکيل شد. اين ستاد مسئوليت ساماندهي دستفروشان، بانوان سرپرست خانوار، اقشار آسيب‌پذير و تحت پوشش موسسات حمايتي مثل کميته امداد، بهزيستي و خانواده‌هاي ايثارگر و شهدا را در خصوص ايجاد کار و معرفي مکان‌هايي که تحت اختيار اين حوزه است، براي دريافت غرفه برعهده داشت. اقشار آسيب‌پذير يا دستفروشاني که به صورت سد معبر در سطح شهر مشغول دستفروشي هستند با حضور در اين ستاد يا از طريق معرفي مناطق به اين ستاد، تحت پوشش قرار گرفته‌اند. پس از آن شوراي شهر تهران در دوره‌هاي مختلف مصوبات ديگري را براي ساماندهي دستفروشان داشت و آخرين آن نيز به مصوبه 23بهمن سال 1397 برمي‌گردد.
در اين مصوبه که با عنوان ساماندهي مشاغل سيار و بي‌کانون در شهر تهران مطرح شده آمده است:«کميته مذکور موظف است حسب موضوع به منظور انجام هماهنگي لازم با ساير دستگاه‌هاي اجرايي ذيربط به‌ويژه پليس راهنمايي و رانندگي تهران بزرگ، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي و سازمان جهاد کشاورزي استان تهران هماهنگي لازم را مبذول کند.»
مديريت کنوني در راستاي گذشتگان
در اين ميان به نظر مي رسد مديريت شهري کنوني نيز علي رغم شعارهايي که مي‌دهند هنوز توفيقي در اين زمينه نداشته‌اند. عليرضا زاکاني، شهردار تهران در تشريح سياست کلي مواجه با دستفروشان تاکيد کرده است که علاوه بر رسميت بخشيدن به اين جنس کارها با توجه به شرايط اقتصادي کشور بايد زمينه آرامش و آسايش هم براي دستفروشان و هم مردم فراهم شود. براي شهرداري مهم است که هم سد معبر نداشته باشيم و هم به دستفروشان خدمت کنيم.
در اين شرايط سعيد بيگي، مديرعامل کنوني اين شرکت در گفت‌و‌گو با «آرمان امروز» اما معتقد است که نبايد به موضوع ساده نگاه کرد. وي در اين زمينه مي‌گويد: «اين يک مساله چند وجهي است. از يک‌سو پاي اقشار کم بضاعتي در ميان است که واقعا اگر همين دستفروشي هم نباشد معلوم نيست تکليف آنها چه خواهد شد و از سويي موضوع ساماندهي شهر و اختلال در نظم عمومي مطرح است که نمي توان به سادگي از کنار آن گذشت.»
اما چرا اين طرح در دوره هاي قبل شکست خورده است؟ سوالي که بيگي در پاسخ به آن مي‌گويد: «شايد دليل شکست طرح هاي قبلي آن باشد که مديران شهري هيچ وقت نرفته اند با خود دستفروش ها جلسه بگذارند و از دغدغه هايشان بشنود و با همفکري آنها به دنبال راه حل باشند. در واقع آنها براي ساماندهي دستفروش ها، از طرح هاي دانشگاهي و نظرات آکادميک اساتيد استفاده مي کردند درحالي که براي حل اين معظل، تنها طرح ها و مطالعات دانشگاهي کافي نيست بلکه بايد از تجارب کسانيکه خودشان دستفروش هستند يا با اين افراد از نزديک حشر و نشر داشته اند نيز به شکلي جدي استفاده کرد.»
باندهاي مافيايي دستفروشي
فساد اما يکي از آفت‌هاي حوزه دستفروشي محسوب مي‌شود. تاکنون بارها در مورد باندهاي مافيايي که جا بر اساس موزايک به دستفروش‌ها اجاره مي‌دهند صحبت شده است، موضوعي که حتي پاي برخي از کارکنان شهرداري را به ميان کشيده است. سيدعلي مفاخريان مديرعامل وقت شرکت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران، در سال 1400 در همين زمينه گفته بود: «بخشي از مفاسدي که در حوزه دستفروشي اتفاق مي‌افتد، دليلش اين است که کار به صورت شبکه‌اي انجام مي‌شود. براي همين دستگاه‌هاي نظارتي بايد هوشيار باشند و اين موضوع را پيگيري کنند. در حوزه دستفروشي هم باندبازي و مافيا وجود دارد، هم افرادي که نيازمند به دستفروشي هستند و هم کسبه‌هايي که اقدام به دستفروشي مي‌کنند. تعريف ما اين است که دستفروشي به عنوان شغلي براي امرارمعاش محسوب مي‌شود و آن را بايد به رسميت بشناسيم.»
با اين حال سعيد بيگي، مديرعامل کنوني اين شرکت در ادامه گفت‌وگويش، مي‌گويد: «من نه مي توانم اين مساله را رد کنم و نه تاييد، چرا که هيچ ادله‌اي در اين زمينه وجود ندارد. اگر دوستاني در اين مورد اطلاعاتي دارند بايد به ما بدهند تا بررسي و پيگيري کنيم!»
راهکارهاي پرابهام
در سالهاي گذشته مديران شهري از راه اندازي بازارچه‌هاي منطقه‌اي براي ساماندهي دستفروش، به‌عنوان راهکاري در اين زمينه ياد مي‌کردند. اما اين طرح نيز با شکست مواجه شد چرا که دستفروش ها راضي نمي‌شدند در اين نقاط بساط پهن کنند. با اين وجود حسين نظري معاون خدمات شهري شهرداري تهران همين چند روز قبل با ذکر اينکه ساماندهي مشاغل به معني تکميل نظم و انضباط شهري است گفته بود: «در مکان هاي مختلف شهر غرف هاي موقتي ايجاد شده اند تا دست فروشان با يک نظم و انضباط خاصي فعاليت کنند. 13 نقطه از شهر تهران براي ساماندهي دست فروشان ايجاد شده است و بصورت پراکنده نيز مکان‌هايي در مناطق براي دست فروشي انتخاب شده است و افراد براي انتخاب اين نقاط مي‌توانند از طريق سامانه اقدام کنند.»
بيگي نيز در اين زمينه در پاسخ به اين سوال که چرا شهرداري با وجود شکست طرح ايجاد بازارچه هاي موضعي باز هم به دنبال احداث چنين بازارچه هايي است به آرمان امروز گفت: شايد دليل شکست اين طرح ان باشد که در دوره هاي قبل شهرداري بدون توجه به ميزان حضور شهروندان، هر جايي که زمين داشت، بازارچه احداث مي کرد. درحاليکه دستفروش ها دنبال جايي هستند که پا خور آن خوب باشد و مردم در آنجا تردد زيادي داشته باشند. براي همين از بازارچه هاي احداث شده استقبال نمي کردند.
وي ادامه مي دهد: اما در دوره جديد مديريت شهري بازارچه هاي روزانه اي که با مشورت با خود دستفروش ها تشکيل شد نشان داد که آنها تا چه حد مشتاقند در اين مراکز حضور داشته باشند. با همين رويکرد هم بوده که بازارچه هاي بهاره را راه اندازي کرديم که اتفاقا در آنها نيز دستفروش ها مشارکت خوبي را داشتند. با همين رويکرد به دنبال ايجاد احداث بازارچه هاي منطقه اي در جاي جاي تهران هستيم. بازارچه هايي که تردد شهروندان در آنها زياد باشد و دستفروش ها نيز از آنها استقبال کنند. در همين راستا معتقديم اگر اين طرح به خوبي و هوشمندانه اجرا شود مي توان راهکار مناسبي براي ساماندهي دستفروش ها باشد.