تهدید ۳۵۰ شهر بزرگ کشور از سوی زلزله خاموش
- شناسه خبر: 40881
- تاریخ و زمان ارسال: 19 فروردین 1403 ساعت 23:53
- نویسنده: روزنامه آرمان امروز
آرمان امروز بحران فرونشست زمین در شهرهای ایران را بررسی می کند:
آرمان امروز- حمید رضا خالدی: فرونشست زمین در ایران آنچنان بحرانی شده که نه تنها بیش از ۹۵۸۰ شهر و روستا و ۳۵۰ شهر بزرگ را به شکلی جدی تهدید می کند و و برطبق گزارش مجلس تور خود را بر سر ۱۸ استان گسترده است که باعث شده تا کشورمان جزء سه کشور اول دنیا از لحاظ شدت فرونشست زمین در شهرها و دشت ها و روستاهایش باشد. پدیده ای که از آن به عنوان ۳۵ تا ۴۰ درصد مردم کشورمان را عملا در گیر خود کرده است.
براساس آخرین داده های مرکز پژوهشهای مجلس، بیش از ۳۵ درصد جمعیت کشور در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند، و تا سال ۱۴۰۱ از مجموع ۶۰۹ دشت مطالعاتی کشور ۴۱۰ دشت در شرایط بحرانی اضافهبرداشت آب قرار گرفتهاند.
در همین راستا، در استانهای چهارمحال و بختیاری، خوزستان، هرمزگان، بوشهر، اردبیل و خراسان جنوبی در یک یا چند پهنه، فرونشست زمین دارای نرخی بین ۵ تا ۱۰ سانتیمتر درسال و در استانهای ایلام، سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی و کهگیلویه و بویراحمد نرخ فرونشست زمین در یک یا چند پهنه بین ۳ تا ۵ سانتی متر در سال برآورد شده است.
همچنین آخرین تحقیقات و بررسیهای میدانی حاکی از این است که تنها استان گیلان از تهدید فرونشست زمین مصون مانده و در این استان تا این تاریخ فرونشست زمین شناسایی نشده است.
از سویی در استانهای کرمان، البرز ، گلستان، قم و همدان نرخ فرونشست زمین در یک یا چند پهنه بالای ۲۰ سانتیمتر در سال است که بیشترین تهدید متوجه این استانهاست. اما در این میان به گفته مسئولان، بیشترین خطر فرونشست زمین متوجه تهران، خراسان رضوی و اصفهان است. به گفته «احمدرضا لاهیجانزاده» مدیرکل حفاظت محیطزیست استان اصفهان برخلاف دشتهای دیگر دارای فرونشست در کشور، فرونشست در دشت اصفهان با محدوده اصلی شهر درگیر شده و به مرکز شهر در حال نفوذ است و همه سازهها و بناهای تاریخی را تحت تاثیر قرار داده است.ضمن انکه در صورتی که فکر اساسی برای این موضوع و تغذیه آبخوانهای دشت اصفهان نشود، در سال ۱۴۱۰ نرخ فرونشست در شمال شهر اصفهان به ۲ متر و در بخش مرکزی این کلانشهر به نیم متر خواهد رسید.
این در حالی است که فرونشست در کشورمان ۴۰ برابر میانگین جهانی است و ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشورمان در محدوده تحتتأثیر این پدیده زندگی میکنند. این مسئله به پایتخت هم رسیدهاست و بافت فرسوده مناطق جنوب شهر در کنار عبور سیستم حمل و نقل ریلی از این منطقه، برخی از مناطق تهران را بیش از پیش مستعد وقوع فرونشست کردهاست. این در حالی است که پدیده فرونشست حتی میتواند امنیت غذایی و کشاورزی ما را هم تحتتأثیر قرار دهد و از این منظر موضوعی استراتژیک و حتی امنیتی است.
روزبه اسکندری، کارشناس محیط زیست درباره اظهارات رئیس سازمان نقشهبرداری ایران که اذعان کرده اطلاعات دقیق فرونشست زمین را بهصورت محرمانه برای مسئولان ارائه میکنند، می گوید: علت محرمانه بودن اطلاعات دقیق فرونشست زمین در ایران را دولت با این منظور توجیه میکند که ممکن است آرامش روانی شهروندان را تحت تاثیر قرار دهد. با این استدلال که اگر شما بدانید منطقهای که در آن زندگی میکنید یا کشاورزی میکنید در خطر جدی فرونشست قرار دارد آن وقت ممکن است آرامش روانی شما بهم بخورد و البته نشان میدهد چقدر با توجه به دادههایی که سازمان نقشهبرداری و بقیه نهادها ارائه دادهاند خطر فرونشست در ایران جدی است. این کارشناس محیط زیست می افزاید: فرونشست زمین بر روی سازهها و بخصوص در بناهای شهری تاثیر زیادی میگذارد. به دلیل اینکه در زیر پی ساختمان جایی که شاهد انتقال نیروهای ساختمان شامل وزن و سایر نیروهای به زمین با بستر سخت هستید وقتی یک خللی ایجاد شود و نشست پیدا کند این سبب میشود که اجزای سازهای تابآوری خود را از دست بدهند و به شدت مستعد شوند برای تخریب. به اصطلاح تخریب پیشرونده در آنها اتفاق خواهد افتاد به همین دلیل است که به فرونشست، زلزله خاموش هم میگویند. بر جادهها و مسیرهای دسترسی نیز تاثیرات گسترده میتواند داشته باشد. میتواند سبب شکستن خطوط انتقال گاز، آب و برق شود و البته تاسیسات زیربنایی مهم مثل سدها، پلها، نیروگاهها را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. وی در ادامه با کر اینکه اصفهان بیشترین ریسک فرونشست زمین را دارد می گوید: دلیل عمده این است که در اصفهان صنایع آببر مثل صنایع فولاد مستقر بوده و کشاورزی در استان، کشاورزی نامتوازن است. به همین دلیل فشار بیشتر و بارگذاری بیشتری بر روی سفرههای زیرزمینی اصفهان از جمله حوضه برخوار و میمه صورت گرفته و این باعث شده شرایط آبی به مرحله بسیار پرتنشی برسد. به سازهها، اماکن و بناهای تاریخی اصفهان رسیده و ما این روزها شاهد آن هستیم که گزارشهای زیادی درباره وضعیت بحرانی مدارس استان اصفهان منتشر میشود. بسیاری از آنها ترکهای بزرگ عمدتا ۴۵ درجه را تجربه کردهاند که ناامنی سازه را به همراه دارد و سبب شده که بسیاری از مدارس نیز تعطیل شوند.
علیرضا توانا عضو کمیته ملی سدهای بزرگ ایران نیز با تایید اینکه در کلانشهر تهران در نواحی جنوب و جنوب غرب یعنی مناطق ۱۲- ۱۹- ۱۸- ۱۷ دچار این معضل شدهاند می افزاید: علاوه بر جمعیت شهری تهران سکونتگاههای حاشیهای و زیرمجموعه همجوار مانند اسلامشهر و چرمشهر هم از فرونشست زمین رنج میبرند. حدوداً ۵/۲ میلیون نفر در محدوده مناطق فرونشست زمین ساکن هستند که نشاندهنده اهمیت فرونشست زمین در سکونتگاههای شهری است. فرونشستها در مناطق شهری اگر به صورت نشست نامتقارن ظاهر بشود مشکلات سازهای و گسیختگی خاک را به همراه خواهد داشت که جان انسانها را تهدید میکند، بنابراین باید اهتمام ویژه نسبت به این موضوع داشت «علی بیتاللهی»، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی هم وضعیت پایتخت را از منظر فرونشست زمین بسیار بحرانی تلقی می کند و می افزاید: در تشریح وضعیت بحرانی تهران همان بس که در مناطق شمالی شهر تهران اصلا امکان حفر چاه وجود ندارد زیرا آبخوان و سفره آب زیرزمینی تهران از بولوار کشاورز به سمت پایین است.
اما چرا فرونشست زمین در مناطق جنوبی پایتخت بیشتر است؟ سوالی که بیت اللهی در گفت و گو با «آرمان امروز» در پاسخ به آن می گوید: دلیل آن واضح است. چون در این مناطق با مصرف آب زیرزمینی بهصورت مستمر، اثرات افت سطح آب زیرزمینی به ویژه در پاییندست آبخوان و مناطق جنوبی شهر تهران مشهودتر و ملموستر است. لذا فرونشست زمین مطمئنا تشدید میشود و اثرات منفی جدی روی فرونشست خواهد داشت.
وی در پاسخ به این سوال که چه دستگاه یا سازمانی متولی مقابله با فرونشست زمین است؟ نیز می گوید: در ماده ۴ قانون مدیریت بحران کشور مسئله تهدید مراکز شهری و سیستمهای حمل و نقل گنجانده شدهاست. علاوه بر آن، انجام مطالعات و ارائه راهکار در حیطه آسیبدیدگی از نظر ساختمانها برعهده وزارت تحقیقات راه و شهرسازی است، اما در سطح کلان دو وزارتخانه «نیرو» و «جهاد کشاورزی» که نقش اساسی در مدیریت منابع آب و مصرف آب را برعهده دارند، بیشترین بار را بر دوش دارند.
با تمام این تفاصیل همچنان یک سوال کلیدی باقی است. اینکه راهکار گذر یا کاهش بحران فرونشستی که شهرها و دشت های ما را تهدید می کند چیست؟
در این خصوص مرکز پژوهشهای مجلس در گزارش خود پیشنهاد کرده که با توجه به رابطه مستقیم نرخ فرونشست با افزایش تعداد نقاط بهرهبرداری خصوصاً چاههای غیرمجاز، اهمیت ایجاد یک سیستم اطلاعاتی ثبت داده برخط در سطح ملی و با مدیریت محلی را بیش از پیش آشکار می شود. همچنین با توجه به متغیر بودن نرخ فرونشست در نقاط مختلف کشور، نیاز است که براساس وضعیت وخامت اوضاع در دشتهای کشور، اولویت اقدامات فوری میدانی به مناطق با نرخ فرونشست بالا داده شود. ضمن انکه در راستای ایجاد یک عزم ملی برای مقابله با بحران رو به رشد فرونشست زمین در کشور، نیاز است همکاری گستردهای میان نهادهای مختلف و ارگانهای اجرایی در راستای مدیریت بحران و دوری از اختلافات سنتی و مرسوم بین سازمانی شکل گیرد.
بیت اللهی نیز در این زمینه راهکارهای عملی تری را مطرح کرده و به آرمان می گوید: قبل از هر چیز باید شهروندان و بخصوص مسئولان عمق فاجعه را درک کنند و توجیه شوند که اگر کاری برای مقابله با فرونشست زمین انجام نشود، فرزندان این کشور پنج سال دیگر در چه زمین و شهرهایی زندگی خواهند کرد؟ برای همین معتقدم با توجه به حجم فعالیت های وزارتخانه های نیرو و نیاز به سازمانی داریم که مسائل مربوط به فرونشست زمین و مقابله با آن را به شکلی متمرکز پیگیری کند و به سرانجام برساند.
وی در مورد مواجهه با این پدیده در شهرهای کشور نیز می گوید: اینها یکسری بحث های تخصصی است. مثلا بهسازی خاک با روش تزریق، استفاده از شمعها برای تقویت خطوط راه آهن، استفاده از مصالح جدید در مراحل مختلف ساخت از جمله راهکارهایی است که برای مدیریت این مسئله میتوان انجام داد. یکسری راهکارها هم برای کند کردن سرعت پیشرفت این مبحث باید مورد توجه قرار داد. به نظر من ، آبخیزداری شهری شاید تنها راهکاری باشد که ما را به سمت توسعه پایدار سوق میدهد. یعنی تلاش کنیم بیشترین تصفیه آب را در سطح کلانشهرها اجرا کنیم. همانطور که کشورهایی مثل چین و امریکا این سیاست را اجرایی کردند. در یک کلام در سطح ملی، باید در این زمینه سرمایهگذاری کرد.