تناقضهای زندگی فریدون خان
- شناسه خبر: 2052
- تاریخ و زمان ارسال: 7 خرداد 1402 ساعت 23:59
- نویسنده: روزنامه آرمان امروز
آرمان امروز : فردا ۹ خرداد، سالروز درگذشت فریدون توللی است. او یکی از شاعران معاصر به شمار میرفت که در قالب قصیده، ۱۷ قطعه شعر با رویکردی نو در مضامین مختلف اعم از سنتی و نو و با زبانی نزدیک به عصر خود و آمیخته به زبان کهن، پرداخته است. فریدون توللی پس از چند سال تحمل بیماری سرانجام در ۹ خرداد ۱۳۶۴ خورشیدی چشم از جهان فروبست و در حافظیه شیراز به خاک سپرده شد. امین ا… رشیدی، خواننده سرشناس نسل اول رادیو، جایی گفته بود در بدو انقلاب یک آهنگ انقلابی روی شعر فریدون توللی ساخته و قرار بود آن را با ارکستری که رهبریاش با فریدون شهبازیان بود برای رادیو بخواند، اما به او گفتند چون فریدون توللی عضو ساواک بوده باید شعر دیگری روی این آهنگ گفته شود درحالیکه شعر توللی علیه شاه بود! توللی به قدری شیفته نیما بود که دخترش را «نیما» نام نهاد،اما به مرور از نوگرایی در شعر روی گرداند و کلاسیک شدن اشعارش موجب شد بسیاری از منتقدان به او حمله کنند.البته شنیدهام اواخر عمرش درمجامع خصوصی به نیما اظهار ارادت میکرده و به نوعی از گذشتهاش پشیمان شده است.
زندگی توللی پر است از اینگونه تناقضها و در عین حال زیباییهایی که حالات گوناگون یک انسان در عمر خود را بازگو میکند. چه کسی باورش میشود توللی که عمری در شعرهایش از مظاهر دینی و مذهبی مینالید و به عالمان و زاهدان دیارش – به ویژه مرحوم آیت ا… سید نورالدین حسینی شیرازی – بد میگفت، در آخر عمر قصیده ای برای امام رضا علیهالسلام بسراید؟ این قصیده در کتاب «بازگشت» صفحه ۴۷ آمده است. مطبوعات عصر پهلوی در پیدایش و رشد طنز مطبوعاتی معاصر نقش موثری داشته است. پس از باز شدن نسبی فضای مطبوعات پس از شهریور ۱۳۲۰، یکی از شاخصترین چهرههای طنز مطبوعاتی سیاسی، توللی است. او راهگشای دوباره نقیضهنویسی طنز بر نثر کلاسیک (متأثر از مرزباننامه، مقاماتحمیدی و گلستان سعدی) به شیوه «التفاصیل» بود. قطعات التفاصیل، برای اولینبار (۱۳۲۲) در روزنامه «اقیانوس» (به امتیاز ابوتراب بصیری و مدیریت دکتر حمیدی شیرازی) در ستون فوائدالادب منتشر شد. از شهریورماه همان سال، قطعات التفاصیل در روزنامه «فرودین» که به همت عبداله عفیفی و جعفر ابطحی در شیراز نشر میشد، منتشر شد. اگرچه طنزهای اولیه توللی، بیشتر شوخی بود تا انتقاد، اما شیوه ابتکاری او در نگارش، نظر همگی را جلب کرد. طنز توللی، از این منظر رشد کرد و بهمرور جنبه سیاسی و اجتماعی و فرهنگی یافت. این روزنامه بهخاطر انتشار برخی قطعات التفاصیل، در آذرماه ۱۳۲۰ توقیف شد. پس از آن، توللی در روزنامه «سروش» (به امتیاز عفیفی) در تیرماه ۱۳۲۲، بار دیگر به چاپ التفاصیل پرداخت. در همین ایام، او قطعه «خطاب به ملت ایران» را با مطلع «تا سر ارباب جفا نشکنی/ طوق غلامی نتوانی شکست» را سرود. در پایان همین سال، توللی بهخاطر انتشار قطعه «خواجه»، همراه با دو تن از دوستانش به بستک لار تبعید شد که از آنجا فرار کرد و مخفیانه به شیراز بازگشت. برخی از نمونههای التفاصیل، در روزنامههای «رهبر» و «ایران ما» نیز منتشر شدند. قطعات التفاصیل، پس از انتشار در شیراز، بهخاطر گرایش او به برخی احزاب، بلافاصله در روزنامههای تهران (از جمله «خورشید ایران») بازنشر و دستبهدست میشد. هرچند بعدها او از این جانبداری دست برداشت (۱۳۲۶) و در نقد این جریانات، آثار متعددی سرود: «المنهلله که از این شعبده جستیم/ جستیم و ز هم رشته تزویر گسستیم/ آن بت که به ما آیه تعظیم همیخواند/ از بتکده کندیم و فکندیم و شکستیم/ آن وسوسه دیدیم و از آن حلقه بریدیم/ آن سفسطه خواندیم و از آن دمدمه رستیم….»
ابیاتی از آن را بخوانیم:
به دیده سرمه کند خاک آستان رضا را
دلی که مرکب همت کند سمند قضا را
بزرگوار امامی که فیض رحمت عامش
به زیر چترِ هدایت گرفته شاه و گدا را
مقیم کویِ وصالش گره ز دل بگشاید
چو برگ غنچه که بیند به خود نسیم صبا را
اگر شکسته دلی، مومیایِ رحمت او جو
که در خزانه او جستهام کلید شفا را
ز بوریا به سریرت نهد به دست عنایت
نبوید از تو چو با داغ سینه بوی ریا را
علی جمال ِخدا دید و در نهاد تبارش
توان معاینه دیدن کمال لطف خدا را
تو گر رضای رضا جویی از سزای سزا به
که در رضای رضا دیدهام سزای سزا را
به ناخدایی او، هر که دل به موج فنا زد
به خاک تیره فشاند سبوی آب بقا را
سخن دراز نگویم که وصف طره لیلی
به گرد گردن مجنون نهد کمند بلا را
به کیمیاگریاش در نهاد تیره خود بین
نه برق گنبد زرین و بارگاه طلا را
به یک کرشمه هزاران غمت ز دل بزداید
دمی که بر تو گمارد نگاه عقدهگشا را