فرجام سند توسعه چشم انداز
- شناسه خبر: 30536
- تاریخ و زمان ارسال: 22 دی 1402 ساعت 23:05
- نویسنده: روزنامه آرمان امروز
مهدی زارع
آرمان امروز : در سند چشمانداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی؛ که در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۸۲ توسط مقام رهبری به سران قوای سهگانه ابلاغ شد آمده بود: .. در مسیر تحقق آرمانها و اصول قانون اساسی، در چشمانداز بیستساله، ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهامبخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بینالملل. جامعه ایرانی در افق این چشمانداز چنین ویژگیهایی خواهد داشت: توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود ..برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، …بهرهمند از محیط زیست مطلوب. .. دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تأکید بر جنبش نرمافزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل… دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.
در ذیل ابلاغ این سند آمده بود: در تهیه، تدوین و تصویب برنامههای توسعه و بودجههای سالیانه، این نکته مورد توجه قرار گیرد که شاخصهای کمی کلان آنها از قبیل نرخ سرمایهگذاری، درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی، نرخ اشتغال و تورم، کاهش فاصله درآمد میان دهکهای بالا و پایین جامعه، رشد فرهنگ و آموزش و پژوهش و تواناییهای دفاعی و امنیتی، باید متناسب با سیاستهای توسعه و اهداف و الزامات چشمانداز، تنظیم و تعیین گردد و این سیاستها و هدفها به صورت کامل مراعات شود.
در کشور ما و از سال ۱۳۲۷ سازمان برنامه و بودجه کشور یکی از ادارات دولتی است . این سازمان دارای اهداف و وظایف مختلفی است که از آن جمله می توان به ارزیابی منابع کشور، تهیه برنامه ها و سیاست های توسعه میان مدت و بلندمدت، تهیه بودجه سالانه و نظارت و ارزیابی کارهای انجام شده در قالب برنامه های اجرا شده اشاره کرد. نخستین برنامه عمرانی کشور در سال ۱۳۲۷ به تصویب مجلس شورای ملی وقت رسید. پس از آن پنج برنامه عمرانی دیگر به تصویب رسید که برنامه ششم عمرانی در رژیم سابق به دلیل وقوع انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ متوقف ماند. در ۱۳۲۷ “سازمان برنامه” ایران برای اجرای این برنامه تأسیس شد . با تحولات ۱۳۲۹ با ملی شدن صنعت نفت، و قطع درآمدهای نفتی و کمکهای بانک جهانی، پیگیری برنامه مزبور تا ۱۳۳۴ متوقف شد. همزمان با تصویب برنامه دوم عمرانی ایران در ۱۳۳۴ ، برنامه هفت ساله دوم ایران با اولویت اتمام طرحهای نیمهتمام برنامه اول در چهار عنوان (کشاورزی، ارتباطات و مخابرات، صنایع و معادن، خدمات و تسهیلات عمومی) به اجرا گذارده شد.
درسال ۱۳۳۹ ، اولین بودجه جامع کشور تهیه و به مجلس پیشنهاد شد. از ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۷ ، سال پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان برنامهوبودجه به صورت سازمانی وابسته به نخستوزیری، وبه سمت وزیر مشاوری، کار تهیه و تنظیم برنامه پنجساله عمرانی چهارموپنجم و سند نیمهتمام برنامه ششم را نیز دنبال کرد. پس از انقلاب شش برنامه پنجساله توسعه از سال ۱۳۶۸ به بعد مصوب و اجرا شده است برنامه کلان توسعه طی دوره ۱۳۶۶-۱۳۶۲ توسط سازمان برنامه و بودجه وقت تهیه شد که در نهم شهریور ۱۳۶۱ به تصویب شورای اقتصاد وقت رسید. رنامه کلان یاد شده الگوی کار شوراهای برنامه ریزی بخش قرار گرفت و در نهایت لایحه برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۰/۴/۱۳۶۲ برای تصویب تقدیم مجلس شورای اسلامی شد. اگرچه لایحه برنامه اول (۱۳۶۶-۱۳۶۲) در نهایت به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسید، اما بررسی عملکرد آن از جنبه سیاستها و خط مشیها، اهداف مالی و اهداف فیزیکی،میتوانست در تهیه و تدوین چارچوب برنامه جدید کمک زیادی کند. این ارزیابی در دوسطح کلان و بخشی و در قالب «دستورالعمل تهیه گزارش عملکرد اقتصادی کشور» انجام گرفت .
هدف های توسعه در برنامه عمرانی اول عبارت بودند از: گسترش آمورش و پرورش، تامین استقلال اقتصادی، تامین اجتماعی و خدمات بهداشتی، تامین خوراک و پوشاک ، تامین مسکن، رفع بیکاری و تامین منابع مستضعفین. برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با هدف کلی رفع موانع و مشکلات مشتمل برماده واحده،۵۲ تبصره، ۱۰۴ حکم، ۱۱ جدول کلان و یک پیوست (اهداف کمی برنامههای بخشی) در بهمنماه ۱۳۶۸ بهتصویب مجلس شورای اسلامی رسید. این برنامه بهلحاظ شکلی جامعترین برنامه توسعه ایران از ابتدا تاکنون بهشمار میآمد. لایحه برنامه بهصورت سند اصلی و دوپیوست مربوط بهاهداف وبرنامههای بخشی و پیوست طرحهای عمرانی بهمجلس ارائه شده بود که سند اصلی و اهداف کمی برنامههای بخشی بهتصویب رسیدند. در برنامه های بعدی ملاحظات توسعه بیش از پیش لحاظ شد. مثلا در برنامه توسعه دوم در بند ۱۰ اهداف به «حفظ محیط زیستی و استفاده بهینه از منابع طبیعی کشور» اختصاص یافت.
یک مساله مهم در کشور ما توزیع مکانی جمعیت در سطح کشور ناموزون بوده و بسیار متأثر از عوامل جغرافیایی است. در مناطق نیمه غربی و حاصلخیز به دلیل برخورداری از محیطی مساعدتر نسبت به نیمه شرقی، جمعیت بیشتری ساکن هستند و مناطق کویری، خشک و ارتفاعات، اکثراً کم جمعیت بوده و یا خالی از سکنه هستند. یک چالش بزرگ برای برنامه ریزی و اجرای استراتژی در کشورهای در حال توسعه، مانند کشور ما تعهد رهبران سیاسی به برنامه ریزی توسعه است. تعهد مورد نیاز نه تنها بیان جنبه های شفاهی و راه حل های احتمالی برای مشکلات و مسائل مربوطه، بلکه حمایت عملی از برنامه اقدام موثر است. در این رابطه میزان عملیاتی شدن توسعه و رسیدن به مرحله اجتماعی-اقتصادی و سیاسی توسعه به کارآمدی و میزان بهره گیری از کادرهای آموزش دیده در نظام اجرایی آن کشور نیز بستگی تام دارد.
اکنون در دو سال مانده به سال پایانی پیش بینی شده در سند چشم انداز توسعه ۱۴۰۴ فرصت خوبی است تا میزان دستیافتن کشور ما به اهدافی که در آن سند پیش بینی شده بود در بخش های مختلف بررسی و نتایج اعلام شود.