نگاه سعدی به رابطه حکومت و مردم
- شناسه خبر: 42357
- تاریخ و زمان ارسال: 31 فروردین 1403 ساعت 23:50
- نویسنده: روزنامه آرمان امروز
دکتر محمد امیر جلالی
آرمان امروز : در قرن هفتم مهشیدی (سیزدهم میلادی) مصادف با هجوم مغول به ایران، دو چهرۀ ادبی بزرگ از ایرانزمین برخاستند که با آثار خود سعی در احیای هویت ملی و تجدید حیات فرهنگی ایران زمین داشتند: سعدی و مولوی.
سعدی را همه به عنوان شاعر عشق و زیبایی میشناسیم. شاعری که زیباترین نمونههای آثار هنری را درباره عشق و شور و دوستداشتن و عشقورزیدن و میل به زیبایی سروده است. شاعری که در این عرصه برخی از باریکترین کوچه و پسکوچههای اعماق روح و روابط عاطفی و لطیف انسانی را طی کرده و میتواند هر فارسیزبانی را با خود به گردش در دشت و گلزار برجستهترین آثار خود ببرد و با او هم از عوالم عاطفیِ عشق و احساس و زیبایی گفتوگو کند و هم درباره بسیاری از مسائل فکری و جنبههای مشترک زندگی و حیات انسانی.
آری سعدی شاعر زندگی است. شاعر و البته نویسندهای که با ما مرزهای وسیع و مشترک احساسی و فکری دارد و میتوان با او و از او شنید و خواند و لذت برد و البته آموخت.
بیراه نیست اگر در گرماگرم حوادث روزهای اخیر و طی وقایع نبرد روسیه و اوکراین کلیپی در رسانههای اجتماعی دست به دست میشود که یکی از سخنرانان پارلمان کانادا سخنان خود در اینباره را با سروده مشهور سعدی که منادی نگاهی بلند و انسانی است آغاز کرده است:
نوشته حاضر به بررسی بخشی از دیدگاههای سعدی (متولد حدود ۶۰۶ مهشیدی- متوفای حدود ۶۹۱/۶۹۴ مهشیدی) درباره رابطه حاکمان با مردم میپردازد. بررسی متون ادبی و هنری از دیدگاههای معنایی و محتوایی بیشک خالی از چند و چون نیست اما فرض این نوشته آن است که سعدی تنها یک شاعر و هنرمند نیست بلکه اندیشمندی است که میتوان او را به نوعی مصلح اجتماعی نیز خواند و آراء عمیق و قابل تأمل او دربارۀ انسان، جامعه و شیوۀ کشورداری را در جایجای آثار او میتوان مشاهده کرد. این مدعایی است که با بررسی تمامی آثار سعدی میتوان صحت آن را نشان داد و نگارنده پیش از این در نوشته مفصل دیگری به انجام آن پرداخته است. (۲)
از نظر فکری بیشک هر متنی محصول زمانه خود است و نمیتوان از متون گذشته انتظار آن را داشت که به همه نیازهای انسان امروز پاسخ دهد؛ اما به این نکته باید توجه داشت که برخی از نیازهای عاطفی و روحی و نیز برخی از دغدغههای فکری، در زمره نیازهای عاطفی و نیز مسائل فکریِ همیشگی انسان بوده و هستند و به همین خاطر انسان قرن بیست و یکم هنوز میتواند با متون گذشته ارتباط برقرار کند، آنها را بخواند، لذت ببرد و نیز از آنها بیاموزد؛ خاصه آثار هنرمندان و نویسندگان بزرگی چون سعدی که از نظر هنری جایگاهی جهانی دارند و این جایگاه به دست نمیآمد مگر به واسطه برجسته و قابل توجهبودن این آثار هم از نظر شکلی و هنری و هم از نظر فکری و محتوایی.
انتظار منطقی آن است که انسان امروز همگام با پیشرفتهای علمی، در مقایسه با گذشتگان خود از نظر فکری و در ساحت رفتار فردی، اجتماعی و انسانی نیز پیشرفتهای چشمگیری داشته باشد. با بررسی متون و منابع گذشته، درباره اینکه این انتظار تا چه حد به دست آمده یا نیامده است و دلایل آن همواره میتوان و باید تأمل کرد.
سخن امروز ما از سعدی است؛ سعدی بزرگ؛ فصیحترینِ گویندگان زبان پارسی؛ اینکه سعدی را اَفصَحُالمُتِکَلِّمین خواندهاند، بیدلیل نیست. گذشتگان ما که بخشِ چشمگیری از دانستهها و الگوهای فکری خود را از متون ادبی اخذ میکردهاند، تمام تصورات خود نسبت به بزرگان را در قالب القابی که به آنها میدادهاند، فشرده کردهاند، و توصیف سعدی به فصیحترینِ گویندگان، برخاسته از تلقی درست مردمان، نسبت به جایگاه او و مقبولیتِ آثار او نزد ایرانیان بوده است. بنا به گفته مصطفی درایتی، مؤلف فهرستوارۀ دستنوشتههای ایران (دِنا) (که مجموعهای است از فهرستِ نسخههای خطیِ سراسرِ ایران) بیشترینِ نسخههای خطیِ آثار ادبی در ایران، مربوط به آثار سعدی است؛ و این بیانگر اقبال عمومیِ مردمِ ایرانزمین در طولِ قُرون و اعصار به آثار سعدی، و حضور همیشگی وی در زندگی ایرانیان است. در ارجمندی آثار بزرگان ادبِ ما همین بس که اگر میزان نفوذ شاهنامۀ فردوسی و آثار سعدی بر ذهن و زبان نیاکان ما نبود، زبان فارسیِ امروزْ بیشک شکل دیگری میداشت./ هورگان